ساخت وساز در فضاهای سبز؛ تهاجم به سلامت مردم

بازی با واژگان به قصد چرک زدایی از مفهوم ها، مهارت نامیمون بسیاری از اهل سیاست است. در این مورد هم این مهارت (البته با شکلی بی پروا و خام دستانه) برای توجیه عملی خلاف قانون، خلاف وظیفه های قانونی و ذاتی شهرداری، و خلاف سلامت شهروندان و شهر به کار گرفته شده و عبارت “فضای سبز پیرامونی” به جای بوستان (پارک) جعل شده تا گویا حساسیت مردم را کم کنند.

البته یادآور می شوم که شوربختانه تجاوز به فضاهای سبز تهران (و به تقلید از تهران، در دیگر شهرها) در چند دهه ی گذشته، به شیوه ی مرسوم بدل شده است. در این زمینه می توان به نمونه های بسیاری مانند ساخت مجتمع پذیرایی در بوستان های جنگلی لویزان و یاس فاطمی، انبوه سازی در فضای جنگل کاری سوهانک، برج و شهرک سازی در چیتگر، ساخت صدها دکه و مغازه در بوستان های کوچک تر، توسعه ی بی حد ساختمان ها در فضای سبز بیمارستان های بزرگ قدیمی و دانشگاه ها، احداث رستوران در کاخ سعدآباد، و تبدیل باغ های شمران به برج مسکونی و مجتمع تجاری اشاره کرد. یک نمونه ی بسیار جدید، حصارکشی در یک ضلع بوستان تاریخی و ارزشمند قیطریه است که بنا بر شنیده ها قرار است در آن جا مغازه و گویا مسجد (برای توجیه این کار خلاف قانون) بسازند.

در همه ی این موردها، ادعای شهرداری “خدمت به مردم” و صرف درآمد حاصل برای خدمات همگانی (مثلا در طرح هتل سازی؛ توسعه ی مترو) بوده است. به نظر می رسد که استعداد و قوه ی ابتکار مدیران شهر در حد بساز و بفروشانی است که به هر ساختمان و بافت قدیمی (حتی میراث های فرهنگی) و هر باغ یا محیط طبیعی که موقعیت مناسب ساخت وساز داشته باشد، به چشم یک “ملک مرغوب” می نگرند. و گویا در مخیله ی مدیران ما نمی گنجد که راه های متنوع و پایداری هم برای مدیریت شهر هست که فقط یکی از آن ها کاستن از هزینه ها، مثلا خودداری از استخدام های بی رویه، خودداری از ساخت و نگهداشت بناهای بزرگِ دارای چند سالن همایش برای هر منطقه و ناحیه ی شهرداری، خودداری از بنرنویسی، خودداری از تعویض مکرر جدول ها و سنگفرش ها، و… مبارزه با فساد دامن گسترِ سازمانی است که مانع تحقق بسیاری از درآمدهای عمومی می شود.

برای شهری که غرق در آلودگی هوا، گرفتار در چنبره ی سرسام آور ترافیک، دچار کمبود آب، محکوم به از دست دادن بافت ها و بناهای تاریخی و چشم اندازها، و درگیر کوهی از دیگر مشکلاتِ حتی ساده تر مانند افزایش حیوانات ولگرد و موش است… و کاهش این معضل ها همه وظیفه ی شهرداری است، هتل سازی چه اولویتی در دستگاه شهرداری دارد؟! اگر زاکانی به راستی در فکر رونق گردشگری در تهران است و نه فروش سرمایه های جبران ناشدنیِ شهر، بهتر است در هیات دولت خواستار پیش گرفتن دیپلماسی آشتی جویانه با همه ی کشورها و پیوستن به اف اِی تی اف و همچنین پیگیر حفظ جاذبه های تاریخی و طبیعی شهر و کشور شود تا انبوه گردشگران اروپایی و آمریکایی و جاهای دیگر به تهران بیایند. زاکانی خوب می داند که در شرایط کنونی راه اندازی هتل های واقعا پنج ستاره و هفت ستاره در ایران ناممکن است و همین هتل های بزرگ و گران کنونی هم همیشه گرفتار کمبود مسافر و ناترازی درآمد و هزینه هستند، و احتمالا می داند که ایران تا آینده ی قابل پیش بینی هیچ جذابیتی برای میلیونرهای خواهانِ هتل های هفت ستاره ندارد. اما این را هم می داند که ملک فروشی و گرفتن پولِ نزولی (از چینی ها و…) با عنوان فریبنده ی “مشارکت” یا فاینانس و بدهکار کردن نسل های کنونی و آینده راه ساده تر (گیرم ناپایداری) برای درآمدسازی است.

بوستان های جنگلی مانند لویزان و چیتگر که زاکانی آن ها را “فضای سبز پیرامونی” خوانده در اصل تعیین کننده ی حریم شهر تهران بوده و ضرورت داشته که نه داخل آن ها ساخت وساز صورت گیرد و نه شهر از آن ها فراتر رود. اما تا به امروز، در نتیجه ی چیرگی تصمیم های شهرفروشانه و سودجویی های کوته بینانه بر شهرداری که برآیند آن بی درودروازه شدن تهران بوده، بدل به بوستانِ درون شهری شده اند. بنابراین، بحث “پیرامونی” بودن این فضاها اساسا بلاموضوع هم شده است.

تهران با توجه به استانداردهای زندگی شهری همچنان کمبود فضای سبز دارد، و نیازی به گفتن نیست که فضاهای باز نه تنها برای جریان یافتنِ بهتر هوا، انجام ورزش، اصلاح چشم انداز فضای زیستی، و افزایش ارتباط های مردمی و سرمایه ی اجتماعی ضروری هستند، بلکه برای پناه گرفتن مردم در شرایط اضطراری مانند بوم لرز (زلزله) هم حیاتی هستند.

در مورد مغایرت ساختمان سازی در بوستان ها با قانون و مقررات، دیگران گفته اند و حتما زاکانی و همکارانش هم این ها را می دانند، اما در شرایط بی اعتنایی مسیولان به قانون، برخورد هشیارانه و مطالبه گری مردمی است که می تواند مهاری بر این قانون گریزی ها بزند.