خواسته اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

خواسته اعسار از پرداخت هزینه دادرسی به معنای درخواست قانونی یک فرد از دادگاه است تا به دلیل عدم توانایی مالی یا عدم دسترسی به اموال، از پرداخت هزینه های مربوط به طرح دعوا و پیگیری پرونده قضایی معاف شود. این امکان به افراد نیازمند کمک می کند تا حق دسترسی به عدالت برای آن ها محدود نشود و بتوانند حقوق خود را در مراجع قضایی دنبال کنند.

دسترسی به عدالت و احقاق حق، یکی از ارکان اصلی نظام قضایی هر جامعه است. با این حال، طرح دعاوی و پیگیری امور حقوقی در دادگاه ها مستلزم پرداخت هزینه هایی است که تحت عنوان «هزینه دادرسی» شناخته می شوند. این هزینه ها، گاهی اوقات می تواند مانع بزرگی برای افرادی باشد که از تمکن مالی کافی برخوردار نیستند و نمی توانند از عهده پرداخت آن ها برآیند. در چنین شرایطی، قانون گذار با پیش بینی نهادی حقوقی به نام «اعسار از پرداخت هزینه دادرسی»، راه را برای این افراد هموار کرده است.

این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کامل برای تمام افرادی تدوین شده است که با چالش پرداخت هزینه های دادرسی مواجه اند و قصد طرح دعوای اعسار را دارند. در این نوشتار، از تعاریف اولیه و شرایط قانونی گرفته تا مراحل گام به گام طرح دادخواست و مدارک مورد نیاز، تمامی جوانب این موضوع حقوقی به شیوه ای دقیق، مستند و قابل فهم تشریح خواهد شد.

مفهوم اعسار و اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

درک صحیح از مفهوم اعسار و سپس اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، سنگ بنای هرگونه اقدام قانونی در این زمینه است. این دو مفهوم، اگرچه به هم مرتبط هستند، اما دارای تفاوت های ماهوی و کاربردی اند که شناخت آن ها برای متقاضیان ضروری است.

اعسار چیست؟

واژه «اعسار» در لغت به معنای نیازمندی، تنگدستی و ناداری است. در اصطلاح حقوقی، معسر به کسی گفته می شود که به دلیل کافی نبودن دارایی یا عدم دسترسی به مال خود، موقتاً قادر به پرداخت دیون یا هزینه های دادرسی خود نباشد. قانون گذار ایران، در ماده ۵۰۴ قانون آیین دادرسی مدنی، تعریف دقیقی از معسر ارائه داده است:

«معسر از هزینه دادرسی کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود و یا ناتوانی در پرداخت مخارج محاکمه یا دیون به طور موقت قادر به تأدیه آن نیست.»

این تعریف روشن می سازد که معسر بودن، لزوماً به معنای فقر مطلق نیست؛ بلکه می تواند شامل حال کسی هم بشود که دارای اموالی است، اما به هر دلیلی قادر به دسترسی یا تبدیل سریع آن به وجه نقد برای پرداخت هزینه های دادرسی نیست. همچنین، این وضعیت می تواند موقت باشد و به این معنا نیست که فرد برای همیشه معسر شناخته شود.

هزینه دادرسی شامل چه مواردی می شود؟

هزینه های دادرسی به کلیه مبالغی اطلاق می شود که یک خواهان یا تجدیدنظرخواه برای پیشبرد دعوای خود از ابتدای طرح تا مرحله اجرای حکم، ملزم به پرداخت آن است. ماده ۵۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت بیان می کند:

«هزینه دادرسی عبارتست از: ۱- هزینه برگه هایی که به دادگاه تقدیم می شود. ۲- هزینه قرارها و احکام دادگاه.»

ماده ۵۰۳ همین قانون نیز دامنه این هزینه ها را گسترده تر می کند:

«هزینه دادخواست کتبی یا شفاهی اعم از دادخواست بدوی و اعتراض به حکم غیابی و متقابل و ورود و جلب ثالث و اعتراض شخص ثالث و دادخواست تجدیدنظر و فرجام و اعاده دادرسی و هزینه وکالتنامه و برگه های اجرایی و غیره همان است که در ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین – مصوب ۱۳۷۳ – و یا سایر قوانین تعیین شده است که به صورت الصاق و ابطال تمبر و یا واریز وجه به حساب خزانه پرداخت می گردد.»

به طور خلاصه، مهم ترین مواردی که شامل هزینه های دادرسی می شوند، عبارتند از:

• هزینه ثبت انواع دادخواست (بدوی، تجدیدنظر، فرجام، اعاده دادرسی، ورود ثالث، جلب ثالث، اعتراض ثالث و…)
• هزینه اوراق قضایی و برگه های اجرایی
• هزینه دستمزد کارشناس (مانند کارشناسی خط، ملک، حسابداری و…)
• هزینه اجرای قرارها (مانند قرار تحقیق محلی، معاینه محلی)
• هزینه آگهی های قضایی
• هزینه اعتراض به حکم غیابی
• حق الوکاله وکیل (در صورتی که دادگاه خواهان را معسر تشخیص دهد و وکیل تسخیری برای او تعیین کند)

لازم به ذکر است که میزان این هزینه ها در دعاوی مالی و غیرمالی متفاوت است. در دعاوی مالی، هزینه دادرسی بر اساس ارزش خواسته تعیین می شود و معمولاً بیشتر است، در حالی که در دعاوی غیرمالی، مبلغ ثابتی به عنوان هزینه دادرسی اخذ می گردد. این تفاوت در میزان هزینه، تأثیر مستقیمی بر بررسی درخواست اعسار و تشخیص معسر بودن فرد دارد.

شرایط لازم برای طرح خواسته اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

برای اینکه یک فرد بتواند درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را مطرح کند و دادگاه این درخواست را بپذیرد، باید شرایط مشخصی را احراز نماید. این شرایط هم شامل جنبه های ماهوی و هم جنبه های شکلی می شود.

چه کسی معسر از پرداخت هزینه دادرسی است؟

همان طور که در ماده ۵۰۴ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شد، معسر کسی است که به دلیل عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود، قادر به پرداخت هزینه های دادرسی نیست. برای احراز این وضعیت، دادگاه به مجموعه ای از عوامل توجه می کند:

1. عدم تمکن مالی واقعی: فرد باید واقعاً توانایی پرداخت هزینه ها را نداشته باشد. صرف ادعا کافی نیست و باید با ارائه مدارک و شواهد معتبر، این وضعیت را به اثبات برساند.
2. عدم دسترسی به اموال: ممکن است فرد اموالی داشته باشد، اما به دلایلی مانند توقیف، حبس، یا ناتوانی در تبدیل سریع آن ها به وجه نقد، قادر به استفاده از آن برای پرداخت هزینه ها نباشد.
3. مستثنیات دین: قانون گذار اموالی را تحت عنوان «مستثنیات دین» از شمول توقیف و فروش برای پرداخت بدهی مستثنی کرده است. این اموال شامل مسکن مورد نیاز، اثاثیه ضروری منزل، ابزار کار، و مقداری آذوقه است که برای زندگی معسر و خانواده اش ضروری است. دادگاه در بررسی وضعیت اعسار، این اموال را جزو دارایی های قابل وصول برای پرداخت هزینه دادرسی محسوب نمی کند. بنابراین، اگر فرد تنها مستثنیات دین را داشته باشد، همچنان معسر شناخته می شود.
4. موقتی بودن عدم تمکن: وضعیت اعسار از هزینه دادرسی عموماً موقتی است. به این معنا که اگر خواهان در آینده تمکن مالی پیدا کند، ملزم به پرداخت هزینه هایی می شود که از آن معاف شده بود.

شرایط شکلی و ماهوی طرح دعوای اعسار

طرح دعوای اعسار، مانند هر دعوای حقوقی دیگر، مستلزم رعایت شرایط خاص شکلی و ماهوی است:

شرایط ماهوی:

• واقعی بودن عدم تمکن مالی: این مهم ترین شرط ماهوی است. خواهان باید ثابت کند که به دلیل فقر یا عدم دسترسی به اموال، واقعاً قادر به پرداخت هزینه های دادرسی نیست.
• ضرورت دعوای اصلی: هرچند مستقیماً شرط اعسار نیست، اما درخواست اعسار معمولاً برای پیگیری یک دعوای اصلی مطرح می شود که احقاق حق خواهان به آن بستگی دارد.

شرایط شکلی:

• دادخواست اعسار: درخواست اعسار باید در قالب یک دادخواست رسمی تقدیم دادگاه شود. این دادخواست می تواند به صورت جداگانه یا ضمن دادخواست اصلی (دعوای مالی که برای آن درخواست اعسار می شود) ارائه گردد.
• صلاحیت دادگاه: دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، همان دادگاهی است که به دعوای اصلی رسیدگی می کند. به عبارت دیگر، اگر دعوای اصلی در دادگاه حقوقی شهر الف مطرح است، درخواست اعسار نیز باید به همان دادگاه ارائه شود.
• استشهادیه: یکی از مهم ترین مستندات اثبات اعسار، شهادت نامه کتبی شهود است که به آن استشهادیه اعسار گفته می شود.

اعسار اشخاص حقوقی و تجار از هزینه دادرسی

در خصوص اعسار اشخاص حقوقی و تجار، قانون گذار رویکرد متفاوتی در پیش گرفته است. ماده ۵۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت بیان می دارد:

«از تاجر، دادخواست اعسار پذیرفته نمی شود. تاجری که مدعی اعسار نسبت به هزینه دادرسی می باشد باید برابر مقررات قانون تجارت دادخواست ورشکستگی دهد. کسبه جزء مشمول این ماده نخواهند بود.»

این ماده نشان می دهد که تجار (اعم از حقیقی و حقوقی) نمی توانند درخواست اعسار مطرح کنند و در صورت عدم توانایی مالی، باید مطابق قانون تجارت، دادخواست ورشکستگی بدهند. دلیل این امر، تفاوت ماهوی ورشکستگی با اعسار است؛ ورشکستگی وضعیت یک تاجر است که از عهده پرداخت بدهی های خود برنمی آید، در حالی که اعسار مربوط به افراد عادی است.

با این حال، یک استثناء در این ماده وجود دارد: «کسبه جزء». کسبه جزء افرادی هستند که حجم معاملات و درآمد آن ها در حد محدودی است و از نظر عرف، تاجر محسوب نمی شوند. این افراد می توانند درخواست اعسار کنند.

در مورد اشخاص حقوقی عمومی مانند شهرداری ها، نظریات مشورتی قوه قضاییه نشان می دهد که آن ها نیز می توانند درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را مطرح کنند، اگرچه اثبات اعسار برای این نهادها دشوارتر است. همچنین، لازم به ذکر است که بر اساس رأی وحدت رویه شماره ۶۵۲ مورخ ۱۳۸۰/۰۱/۲۸، دولت از پرداخت هزینه های دادرسی معاف نیست، مگر اینکه قانون صریحاً استثنایی را بیان کرده باشد.

مدارک لازم و شواهد برای اثبات اعسار از هزینه دادرسی

اثبات اعسار به سادگی ادعا کردن نیست؛ بلکه مستلزم ارائه مدارک و شواهد مستدل و قانونی است که وضعیت مالی خواهان را به درستی منعکس کند. بدون این مدارک، دادگاه نمی تواند به درخواست اعسار ترتیب اثر دهد.

صورت برداری از کلیه اموال و دارایی ها

یکی از مهم ترین مدارکی که خواهان اعسار باید تقدیم دادگاه کند، صورت برداری کامل و دقیق از کلیه اموال و دارایی های خود است. این صورت برداری باید شامل موارد زیر باشد:

• اموال منقول و غیرمنقول: شرح کامل کلیه اموال منقول (مانند خودرو، موتورسیکلت، لوازم باارزش منزل، سهام شرکت ها و…) و غیرمنقول (مانند خانه، زمین، باغ، مغازه و…) به همراه تعداد، مقدار و قیمت تقریبی آن ها.
• وجوه نقد و حساب های بانکی: مشخصات دقیق تمامی حساب های بانکی (شامل شماره حساب، نام بانک و شعبه) و مؤسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی که خواهان در آن ها وجه نقد یا اوراق بهادار دارد، به همراه میزان موجودی یا ارزش آن ها.
• مطالبات از اشخاص ثالث: مشخصات کلیه اموالی که خواهان نزد اشخاص ثالث دارد (مانند ودیعه مسکن، طلب از دیگران، چک و سفته های دریافتی) و همچنین کلیه مطالبات او از اشخاص ثالث.
• فهرست نقل و انتقالات اموال: ارائه فهرستی از هر نوع نقل و انتقال یا تغییر در اموال خواهان در یک سال قبل از تاریخ طرح دعوای اعسار. این مورد از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا دادگاه قصد دارد اطمینان حاصل کند که خواهان به عمد اموال خود را منتقل نکرده تا خود را معسر نشان دهد. عدم ارائه این فهرست یا ارائه اطلاعات نادرست، می تواند به رد درخواست اعسار منجر شود.

شهادت نامه کتبی شهود (استشهادیه اعسار)

برای اثبات اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، استناد به شهادت شهود، رکن اساسی محسوب می شود. خواهان باید یک شهادت نامه کتبی (استشهادیه) با امضاء و مشخصات حداقل دو نفر شاهد را ضمیمه دادخواست خود کند. شرایط قانونی شهود و محتوای شهادت نامه به شرح زیر است:

• تعداد و شرایط شهود: حداقل دو نفر مرد. شهود باید از وضعیت معیشت و مالی مدعی اعسار مطلع باشند و مدت زمانی را با او گذرانده باشند که بتوانند به طور دقیق و با اطمینان، عدم تمکن مالی وی را تأیید کنند. خویشاوندان درجه یک (مانند پدر، مادر، فرزند، همسر) معمولاً به عنوان شاهد پذیرفته نمی شوند.
• محتوای شهادت نامه:
  • مشخصات کامل هویتی (نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، کد ملی، تاریخ تولد، محل اقامت) و شغل شهود.
  • ذکر صریح اینکه شهود از وضعیت مالی مدعی اعسار اطلاع کامل دارند.
  • تأیید عدم تمکن مالی مدعی اعسار برای پرداخت هزینه دادرسی (با تعیین مبلغ آن).
  • تأیید اینکه مدعی اعسار به جز مستثنیات دین، هیچ مال قابل دسترسی دیگری برای پرداخت هزینه دادرسی ندارد.
  • ذکر منشأ اطلاعات شهود (برای مثال، همسایه قدیمی هستم و از وضع زندگی ایشان مطلعم).
• اهمیت حضور شهود: اگرچه شهادت نامه کتبی ارائه می شود، اما در بسیاری از موارد، دادگاه حضور شهود را در جلسه رسیدگی برای ادای شهادت شفاهی و پاسخ به سؤالات قاضی و طرف مقابل ضروری می داند. عدم حضور شهود یا عدم تأیید اظهارات کتبی آن ها می تواند به رد درخواست اعسار منجر شود.

سایر مستندات و ادله اثبات

علاوه بر صورت برداری اموال و شهادت شهود، خواهان می تواند مدارک دیگری را نیز برای تقویت ادعای اعسار خود ارائه دهد:

• گواهی عدم تمکن مالی: در صورت وجود، مانند گواهی از کمیته امداد امام خمینی (ره) یا سازمان بهزیستی.
• مدارک شغلی و درآمدی: فیش حقوقی (در صورت شاغل بودن با حقوق پایین)، گواهی عدم اشتغال از نهادهای مربوطه، پروانه کسب (اگر شغل آزاد و کم درآمد دارد) و هر مدرکی که میزان درآمد یا عدم درآمد خواهان را نشان دهد.
• اسناد مربوط به وضعیت مسکن: اجاره نامه (برای اثبات مستأجر بودن و پرداخت اجاره)، یا گواهی سکونت در منزل پدری یا افراد دیگر.
• مدارک هویتی: کپی کارت ملی و شناسنامه خواهان.
• معاینات محلی: در موارد خاص و به دستور دادگاه، ممکن است معاینات محلی از وضعیت زندگی خواهان برای احراز اعسار صورت گیرد.

جمع آوری دقیق و کامل این مدارک، شانس قبولی درخواست اعسار را به طور چشمگیری افزایش می دهد و به دادگاه کمک می کند تا با دید روشن تری به وضعیت مالی خواهان رسیدگی کند.

مراحل گام به گام طرح خواسته اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

طرح خواسته اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، یک فرآیند قانونی مشخص است که رعایت دقیق مراحل آن برای موفقیت در پرونده ضروری است. در ادامه به تشریح گام های این فرآیند می پردازیم:

ثبت نام در سامانه ثنا

اولین و ضروری ترین گام برای هرگونه اقدام قضایی در ایران، ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (سامانه ثنا) است. تمامی ابلاغیه ها و مکاتبات قضایی از طریق این سامانه انجام می شود و عدم ثبت نام در آن می تواند منجر به از دست رفتن زمان و عدم اطلاع از روند پرونده شود. متقاضیان باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا ثبت نام آنلاین و احراز هویت، در این سامانه ثبت نام کنند.

تنظیم دادخواست اعسار از هزینه دادرسی

دادخواست اعسار، باید به صورت کتبی و با رعایت فرمت های قانونی تنظیم شود. این دادخواست دو حالت کلی دارد:

1. ضمن دادخواست اصلی: در این حالت، خواهان می تواند در همان دادخواست اولیه خود که مربوط به دعوای اصلی (مثلاً مطالبه وجه یا الزام به تنظیم سند) است، در قسمت «شرح خواسته» یا «دلایل و منضمات»، موضوع اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز مطرح کند. این روش معمولاً ساده تر و سریع تر است، چرا که دادگاه به هر دو موضوع به صورت همزمان رسیدگی می کند.
2. دادخواست جداگانه: اگر خواهان قبلاً دادخواست اصلی را تقدیم کرده و بعداً متوجه عدم توانایی در پرداخت هزینه ها شده باشد، یا به هر دلیل دیگری بخواهد به صورت مجزا عمل کند، می تواند دادخواست اعسار را به صورت جداگانه تقدیم کند. در این صورت، حتماً باید مشخصات کامل پرونده اصلی را در دادخواست اعسار ذکر کند.

در تنظیم متن دادخواست، لازم است موارد زیر به دقت ذکر شود:

• مشخصات کامل خواهان و خوانده (در صورت لزوم).
• موضوع خواسته: صریحاً ذکر شود «درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی پرونده [شماره پرونده اصلی، اگر جداگانه است]».
• شرح دلایل اعسار: به تفصیل توضیح داده شود که چرا خواهان قادر به پرداخت هزینه ها نیست (عدم دارایی کافی، عدم دسترسی به اموال، نداشتن درآمد و…).
• دلایل و مستندات: به مدارک پیوست شده (صورت برداری اموال، استشهادیه شهود و سایر مدارک) اشاره شود.

ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تنظیم دادخواست و پیوست کردن مدارک لازم، خواهان باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست خود را ثبت کند. در این مرحله، اطلاعات دادخواست در سیستم قضایی وارد شده و به دادگاه صالح ارسال می گردد. همانطور که پیشتر اشاره شد، دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای اعسار، همان دادگاهی است که به دعوای اصلی رسیدگی می کند.

اگر دادخواست اعسار به صورت جداگانه ثبت می شود، تأکید بر لزوم اعلام همزمان اعسار در صورت ثبت دادخواست اصلی اهمیت می یابد تا از تأخیر در رسیدگی و احیاناً رد دادخواست اصلی به دلیل عدم پرداخت هزینه دادرسی جلوگیری شود.

رسیدگی دادگاه به خواسته اعسار

دادگاه پس از دریافت دادخواست اعسار، به آن خارج از نوبت و قبل از رسیدگی به دعوای اصلی رسیدگی می کند. مراحل رسیدگی به این شرح است:

1. تعیین وقت رسیدگی: دادگاه برای رسیدگی به درخواست اعسار، وقت رسیدگی تعیین کرده و طرفین (خواهان اعسار و در صورت لزوم، خوانده دعوای اصلی یا نماینده قانونی او) را احضار می کند.
2. لزوم حضور شهود: مطابق ماده ۵۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه برای احراز اعسار می تواند به شهادت شهود استناد کند. در ابلاغیه وقت رسیدگی به خواهان دستور داده می شود که شهود خود را (همان دو شاهدی که استشهادیه را امضا کرده اند) در جلسه دادگاه حاضر کند. شهود باید در دادگاه حاضر شده و شهادت خود را شفاهی تکرار و به سؤالات قاضی و طرف مقابل پاسخ دهند.
3. جرح شهود: طرف مقابل (معمولاً خوانده دعوای اصلی) می تواند به شهود خواهان جرح وارد کند؛ یعنی دلایلی بیاورد که شهادت آن ها معتبر نیست (مثلاً ارتباط خویشاوندی نزدیک، دشمنی، نفع در دعوا و…). اگر جرح شهود پذیرفته شود، ممکن است دادگاه شهادت آن ها را نپذیرد.
4. امکان تجدید جلسه: در صورت عدم حضور شهود یا نیاز به تحقیقات بیشتر، دادگاه می تواند جلسه رسیدگی را تجدید کند.

صدور حکم اعسار یا قرار رد آن

پس از اتمام رسیدگی، دادگاه یکی از دو تصمیم زیر را اتخاذ می کند:

1. صدور حکم اعسار: در صورتی که دادگاه، اعسار خواهان را احراز کند، حکم بر قبولی اعسار صادر می شود. این حکم می تواند به یکی از دو صورت زیر باشد:
   • معافیت کامل: خواهان به طور کامل از پرداخت تمام هزینه های دادرسی معاف می شود.
   • اعسار از پرداخت نصف هزینه دادرسی: در برخی موارد، دادگاه تشخیص می دهد که خواهان تنها از پرداخت بخشی از هزینه ها (مثلاً نصف) معسر است و می تواند مابقی را پرداخت کند. در این صورت، حکم به اعسار جزئی صادر می شود.

   در هر دو حالت، خواهان از پرداخت هزینه های دادرسی در دعوای اصلی معاف می شود و دادگاه به رسیدگی ماهوی دعوای اصلی می پردازد.

2. صدور قرار رد دادخواست اعسار: در صورتی که دادگاه، اعسار خواهان را احراز نکند (مثلاً به دلیل عدم ارائه مدارک کافی، عدم پذیرش شهادت شهود، یا تشخیص تمکن مالی)، قرار رد دادخواست اعسار صادر می شود. پیامدهای این قرار عبارتند از:
   • مهلت پرداخت هزینه دادرسی: خواهان مکلف است ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ قرار رد اعسار، هزینه های دادرسی دعوای اصلی را پرداخت کند.
   • عواقب عدم پرداخت: در صورت عدم پرداخت هزینه دادرسی در مهلت مقرر، دادخواست اصلی خواهان توسط دادگاه رد می شود و پرونده مختومه می گردد.
   • تفاوت رد شکلی و ماهوی: گاهی اوقات، دادخواست اعسار به دلایل شکلی (مانند نقص مدارک) رد می شود که در این صورت، خواهان می تواند پس از رفع نقص، مجدداً دادخواست اعسار را تقدیم کند. اما اگر اعسار به دلایل ماهوی (عدم احراز تمکن مالی) رد شود، تقدیم مجدد آن دشوارتر خواهد بود.

نمونه دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

تنظیم صحیح دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، نقش بسزایی در پذیرش آن توسط دادگاه دارد. در اینجا یک نمونه دادخواست استاندارد ارائه شده است که متقاضیان می توانند با ویرایش آن، دادخواست خود را تنظیم و تقدیم کنند.

به نام خدا

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان محل اقامت شما یا محل دادگاه صالح برای دعوای اصلی]

با سلام و احترام،

اینجانب:

نام و نام خانوادگی: [نام کامل خواهان]

نام پدر: [نام پدر خواهان]

شماره ملی: [شماره ملی خواهان]

آدرس: [نشانی کامل و دقیق خواهان به همراه کد پستی]

شماره تماس: [شماره تلفن همراه خواهان]

خوانده (طرف دعوای اصلی):

نام و نام خانوادگی: [نام کامل خوانده در دعوای اصلی]

نام پدر: [نام پدر خوانده]

شماره ملی: [شماره ملی خوانده]

آدرس: [نشانی کامل و دقیق خوانده در دعوای اصلی]

خواسته:

درخواست رسیدگی و صدور حکم اعسار اینجانب از پرداخت کلیه هزینه های دادرسی و اوراق قضایی در پرونده اصلی به شماره [شماره پرونده اصلی] تحت رسیدگی در شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی حقوقی [نام شهرستان] (یا در صورت طرح همزمان با دادخواست اصلی: در پرونده اصلی مطالبه [نوع خواسته پرونده اصلی، مثلاً مبلغ ۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال وجه نقد]).

شرح دادخواست:

احتراماً به استحضار آن عالی جناب می رساند، اینجانب خواهان دعوای [نوع دعوای اصلی، مثلاً مطالبه وجه] به شماره پرونده [شماره پرونده اصلی] در آن شعبه محترم هستم. متأسفانه اینجانب به دلیل عدم تمکن مالی کافی و نداشتن درآمد ثابت و قابل توجه، و همچنین عدم دسترسی به مال و دارایی قابل اعتنا به جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه هزینه های دادرسی مربوط به پرونده فوق الذکر نمی باشم. [در این قسمت می توانید دلایل دقیق تر عدم تمکن مالی خود را بیان کنید، مثلاً: بیکار هستم، سرپرست خانوار هستم، بیماری دارم، بدهی های سنگینی دارم و…]

لذا با تقدیم این دادخواست، مستنداً به ماده ۵۰۴ قانون آیین دادرسی مدنی و با ارائه مدارک و مستندات پیوست، از آن مقام محترم تقاضا دارم تا پس از رسیدگی و استماع شهادت شهود، حکم به اعسار اینجانب از پرداخت کلیه هزینه های دادرسی و اوراق قضایی صادر فرمایید تا اینجانب قادر به پیگیری حقوق قانونی خود در پرونده اصلی باشم.

دلایل و منضمات:

1. کپی مصدق کارت ملی و شناسنامه خواهان.
2. فرم صورت برداری از کلیه اموال و دارایی های اینجانب.
3. شهادت نامه کتبی شهود (استشهادیه اعسار) به امضای [تعداد شهود، مثلاً دو نفر] نفر از مطلعین از وضعیت معیشت اینجانب.
4. [در صورت وجود: گواهی عدم اشتغال / فیش حقوقی (اگر میزان حقوق کم است) / اجاره نامه / مدارک پزشکی (در صورت بیماری) و هر مدرک دیگری که وضعیت مالی شما را اثبات کند].

با تشکر و تقدیم احترام

نام و نام خانوادگی خواهان: [نام کامل خواهان]

امضاء: [امضای خواهان]

تاریخ: [تاریخ تنظیم دادخواست]

نکات مهم برای پر کردن دادخواست:

• شماره پرونده اصلی: اگر دادخواست اعسار را بعد از ثبت دادخواست اصلی ارائه می دهید، حتماً شماره و شعبه پرونده اصلی را به دقت وارد کنید.
• شرح دلایل: قسمت شرح دادخواست را با جزئیات وضعیت مالی خود تکمیل کنید تا برای دادگاه قانع کننده باشد.
• مدارک: مطمئن شوید که تمامی مدارک ذکر شده در بخش «دلایل و منضمات» را آماده و پیوست کرده اید.
• استشهادیه: استشهادیه باید توسط حداقل دو شاهد واجد شرایط امضا شده باشد و مشخصات آن ها در آن قید گردد.
• دقت در آدرس ها: آدرس های دقیق و کد پستی را به درستی وارد کنید تا ابلاغیه ها بدون مشکل به شما و خوانده برسد.

نکات حقوقی تکمیلی و ملاحظات مهم

مسئله اعسار از پرداخت هزینه دادرسی دارای ابعاد حقوقی پیچیده ای است که توجه به آن ها می تواند در روند پرونده سرنوشت ساز باشد. در این بخش، به نکات تکمیلی و پرسش های رایج در این زمینه می پردازیم.

آیا حکم اعسار از هزینه دادرسی دائمی است؟

خیر، حکم اعسار از پرداخت هزینه دادرسی به طور ذاتی موقتی است و دائمی یا مطلق نیست. این بدان معناست که اگر خواهان پس از صدور حکم اعسار، مجدداً تمکن مالی پیدا کند و بتواند هزینه های دادرسی را پرداخت نماید، موظف است این هزینه ها را بپردازد. این وضعیت به ویژه زمانی اهمیت پیدا می کند که حکم دادگاه به نفع خواهان معسر صادر شده و او از طریق اجرای حکم به اموال یا وجهی دسترسی پیدا کند. در چنین حالتی، اجرای احکام موظف است هزینه های دادرسی را از اموال یا وجهی که خواهان از طریق حکم به دست آورده، کسر و وصول نماید. اما اگر حکم به ضرر خواهان صادر شود و او همچنان معسر باشد، نیازی به پرداخت هزینه های دادرسی نخواهد بود.

اگر دادخواست اعسار رد شود، چه اتفاقی برای دعوای اصلی می افتد؟

در صورتی که دادگاه درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را رد کند، خواهان مکلف است ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ قرار رد اعسار، هزینه های دادرسی مربوط به دعوای اصلی را پرداخت نماید. عدم پرداخت این هزینه ها در مهلت قانونی، منجر به صدور «قرار رد دادخواست اصلی» خواهد شد. این بدان معناست که دعوای اصلی خواهان بدون رسیدگی ماهوی و به دلیل عدم رعایت شرایط شکلی (عدم پرداخت هزینه دادرسی) رد می شود و خواهان حق خود را از دست خواهد داد. بنابراین، پیگیری نتیجه درخواست اعسار و اقدام به موقع پس از رد آن، بسیار حیاتی است.

نحوه رسیدگی به اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر و فرجام خواهی چگونه است؟

امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی فقط مختص مرحله بدوی نیست و در مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی نیز وجود دارد. دادگاه صالح برای رسیدگی به درخواست اعسار در این مراحل، دادگاهی است که رأی مورد اعتراض (تجدیدنظر یا فرجام) را صادر نموده است. به عنوان مثال، اگر فردی قصد تجدیدنظرخواهی از رأی دادگاه بدوی را دارد اما قادر به پرداخت هزینه تجدیدنظرخواهی نیست، باید درخواست اعسار خود را به همان دادگاه بدوی که رأی را صادر کرده، تقدیم نماید.

نقش وکیل در دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی چیست؟

حضور وکیل در دعوای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی می تواند بسیار تأثیرگذار باشد. یک وکیل متخصص می تواند:

• به درستی دادخواست اعسار را تنظیم کرده و تمامی جزئیات و الزامات قانونی را رعایت کند.
• خواهان را در جمع آوری و ارائه مدارک مستدل راهنمایی کند.
• شهود را برای حضور در دادگاه و نحوه ادای شهادت توجیه کند.
• در جلسه دادگاه، دفاع مؤثری از خواسته اعسار به عمل آورد و به سؤالات قاضی و طرف مقابل پاسخ دهد.
• در صورت رد درخواست اعسار، راهکارهای قانونی بعدی را پیشنهاد دهد.

علاوه بر این، در صورت قبولی اعسار، وکیل می تواند از دادگاه درخواست کند که با توجه به وضعیت معسر، وکیل تسخیری برای پرونده اصلی تعیین شود، که این خود یک مزیت بزرگ برای دسترسی به عدالت است.

آیا امکان اعتراض به حکم اعسار وجود دارد؟

بله، حکم صادره در خصوص قبولی یا رد اعسار، قابل اعتراض است. این حکم می تواند مورد تجدیدنظرخواهی در مراجع بالاتر (دادگاه تجدیدنظر استان) قرار گیرد. مهلت تجدیدنظرخواهی معمولاً ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی برای اشخاص مقیم ایران و دو ماه برای اشخاص مقیم خارج از کشور است. این امکان به طرفین اجازه می دهد تا در صورت عدم رضایت از رأی دادگاه بدوی، اعتراض خود را مطرح کرده و از حق خود دفاع کنند.

تفاوت اعسار از هزینه دادرسی با اعسار از پرداخت محکوم به چیست؟

اگرچه هر دو نوع اعسار به معنای عدم توانایی مالی است، اما تفاوت های اساسی دارند:

1. اعسار از هزینه دادرسی: مربوط به عدم توانایی خواهان در پرداخت هزینه هایی است که برای شروع و پیشبرد یک دعوا در دادگاه لازم است. این درخواست قبل از رسیدگی به ماهیت دعوای اصلی مطرح می شود.
2. اعسار از پرداخت محکوم به: این نوع اعسار زمانی مطرح می شود که فردی در یک پرونده قضایی، محکوم به پرداخت وجه یا انجام تعهدی شده است (محکوم علیه) اما قادر به پرداخت آن نیست. در این حالت، محکوم علیه می تواند درخواست اعسار از پرداخت محکوم به را مطرح کند و اگر دادگاه اعسار او را بپذیرد، حکم به تقسیط یا تأخیر در پرداخت محکوم به صادر می شود.

در واقع، اعسار از هزینه دادرسی به خواهان کمک می کند تا بتواند به دادگاه مراجعه کند، در حالی که اعسار از پرداخت محکوم به به محکوم علیه کمک می کند تا در صورت عدم تمکن مالی، برای پرداخت بدهی خود مهلت یا شرایطی را از دادگاه دریافت کند.

نتیجه گیری

خواسته اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، راهکاری حیاتی در نظام حقوقی ایران است که تضمین کننده حق دسترسی به عدالت برای تمامی شهروندان، فارغ از وضعیت مالی آن ها، محسوب می شود. شناخت دقیق این مفهوم، شرایط قانونی، مدارک مورد نیاز و مراحل گام به گام طرح آن، برای هر فردی که با چالش پرداخت هزینه های دادرسی مواجه است، ضروری است.

از تعریف اعسار و هزینه های دادرسی گرفته تا جزئیات مربوط به شرایط احراز معسر بودن، تفاوت اعسار تجار و اشخاص حقوقی، و لیست کامل مدارک لازم، تمامی جنبه های این موضوع در این مقاله به دقت بررسی شد. تنظیم صحیح دادخواست، جمع آوری مستندات کافی به ویژه شهادت نامه شهود، و رعایت فرآیندهای اداری در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و سامانه ثنا، گام های اساسی در موفقیت آمیز بودن این درخواست هستند.

متقاضیان باید به خاطر داشته باشند که حکم اعسار از هزینه دادرسی موقت است و در صورت تمکن مالی مجدد، تعهد به پرداخت هزینه ها بازمی گردد. همچنین، پیامدهای رد درخواست اعسار، از جمله لزوم پرداخت سریع هزینه ها یا رد دادخواست اصلی، اهمیت پیگیری دقیق این فرآیند را دوچندان می کند. با توجه به پیچیدگی های حقوقی و ظرافت های شکلی و ماهوی، همواره توصیه می شود در صورت نیاز به مشاوره حقوقی تخصصی، با وکلای دادگستری یا مشاوران حقوقی ذی صلاح مشورت شود تا از تضییع حقوق و بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری گردد.