رسول سلیمی: حشدالشعبی یا بسیج مردمی عراق از زمان تأسیس در سال ۱۳۹۳ به دنبال فتوای آیت الله سیستانی برای مبارزه با داعش به یکی از بازیگران کلیدی در عرصه نظامی و سیاسی این کشور تبدیل شده است. این نیروی شبه نظامی که عمدتاً از گروه های شیعه تشکیل شده اما شامل سنی ها مسیحیان و ایزدی ها نیز می شود در آزادسازی مناطق اشغالی از دست داعش نقش مهمی ایفا کرد. با این حال بحث ادغام آن در ارتش رسمی عراق سال هاست که موضوعی بحث برانگیز بوده و در ماه های اخیر با تحولات سیاسی منطقه ای و فشارهای بین المللی بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است.
حشدالشعبی در ۲۲ خرداد ۱۳۹۳ پس از اشغال موصل توسط داعش و صدور فتوای «دفاع کفایی» آیت الله سیستانی شکل گرفت. این نیرو که در ابتدا به صورت داوطلبانه عمل می کرد به سرعت به یک سازمان نظامی قدرتمند با ده ها گروه زیرمجموعه تبدیل شد. بر اساس گزارش های رسانه ای تعداد نیروهای حشد بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر تخمین زده می شود که آن را به یکی از بزرگ ترین نیروهای نظامی عراق تبدیل کرده است.
نخستین تلاش رسمی برای ادغام حشد در ساختار نیروهای مسلح عراق در ۵ آذر ۱۳۹۵ رخ داد زمانی که پارلمان عراق قانونی را تصویب کرد که حشد را به عنوان بخشی از نیروهای مسلح به رسمیت شناخت. ماده یک این قانون حشد را «تشکیلاتی قانونی» تحت فرماندهی نخست وزیر خواند. با این حال این قانون در عمل به ادغام کامل منجر نشد و حشد همچنان به صورت نیمه مستقل عمل کرد. همان زمان عادل عبدالمهدی نخست وزیر وقت در ۱۰ تیر ۱۳۹۸ فرمانی ده بندی صادر کرد که خواستار تعطیلی دفاتر حشد و ادغام آن در ارتش شد اما این فرمان نیز به طور کامل اجرا نشد.
از این رو تا پیش از سال ۱۴۰۴ حشدالشعبی نه تنها در عملیات نظامی بلکه در عرصه سیاسی نیز نفوذ خود را گسترش داد. در نتیجه گروه هایی مانند «سپاه بدر» به رهبری هادی عامری در انتخابات پارلمانی ۱۳۹۸ کرسی هایی کسب کردند که نشان دهنده تبدیل حشد به یک نیروی سیاسی-نظامی بود. در چنین شرایطی بود که این دوگانگی بحث ادغام را پیچیده تر کرد.
تحولات اخیر و زمینه های جدید برای ادغام
در ماه های پایانی ۱۴۰۳ و اوایل ۱۴۰۴ تحولات سیاسی و منطقه ای احتمال ادغام حشد در ارتش را بار دیگر مطرح کرده است. سقوط بشار اسد در ۱۷ آذر ۱۴۰۳ و تغییر موازنه قدرت در خاورمیانه همراه با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در بهمن ۱۴۰۳ فشارهای جدیدی بر عراق وارد کرده است. «وال استریت ژورنال» گزارش داد که دولت ترامپ برنامه ای برای خروج نیروهای آمریکایی از عراق تا پایان ۱۴۰۴ دارد اما این خروج مشروط به کاهش نفوذ ایران و گروه های نیابتی آن از جمله حشدالشعبی است.
فالح الفیاض رئیس سازمان حشدالشعبی در ۱۹ فروردین ۱۴۰۴ اعلام کرد که هیأت دولت عراق قانونی را برای ادغام این نیرو در نهادهای نظامی تصویب کرده است. رسانه ها در همان تاریخ از قول الفیاض نقل کردند: «حشد بخشی از ساختار رسمی نظامی عراق خواهد شد و تحت نظارت مستقیم دولت عمل می کند.» این اظهارات گمانه زنی هایی درباره فشارهای خارجی و داخلی برای این تصمیم ایجاد کرد.
همچنین دیدار محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در ۲۷ دی ۱۴۰۳ در العلا نیز نشان دهنده تلاش عراق برای تقویت روابط با کشورهای عربی و کاهش وابستگی به ایران بود. در همین راستا «العرب» گزارش داد که السودانی بر «همکاری منطقه ای برای ثبات» تأکید کرده که می تواند به معنای تمایل به مهار گروه های نزدیک به ایران باشد.
دلایل سه گانه موافقان ادغام
۱-تقویت حاکمیت دولت عراق
موافقان ادغام معتقدند که این اقدام حاکمیت دولت مرکزی را تقویت می کند. ابراهیم الصمیدعی مشاور نخست وزیر عراق در شبکه السومریه گفت: «ادغام حشد در ارتش عراق را از ساختار موازی نظامی خارج می کند و مسئولیت امنیت را به دولت بازمی گرداند.» این دیدگاه با حمایت گروه هایی مانند جریان صدر به رهبری مقتدی صدر همراه است که از ۴ مرداد ۱۳۹۶ خواستار انحلال یا ادغام حشد بوده است.
۲-فشارهای بین المللی
آمریکا و متحدانش از جمله عربستان از ادغام حشد به عنوان راهی برای کاهش نفوذ ایران حمایت می کنند. «ایندیپندنت» نیز مدعی شد که ادغام حشد می تواند به خلع سلاح گروه های نزدیک به ایران منجر شود. این فشارها پس از تهدید ترامپ در ۱۲ فروردین ۱۴۰۴ مبنی بر «اقدام سخت» در صورت عدم همکاری ایران و متحدانش شدت گرفت.
۳-کاهش تنش های داخلی
درگیری میان حشد و ارتش عراق در ۱ شهریور ۱۴۰۳ در کربلا که به گزارش رسانه ها در همان تاریخ به زخمی شدن چند زائر و بازداشت شش نفر از حشد منجر شد ضرورت یکپارچگی نیروهای نظامی را نشان داد. این موضوع بحث ادغام را به عنوان راه حلی برای جلوگیری از تنش های مشابه تقویت کرد.
موانع و مخالفان ادغام چه اشخاص و گروه هایی هستند؟
۱-مقاومت گروه های زیرمجموعه حشد
گروه هایی مانند کتائب حزب الله و النجبا با ادغام مخالفند. این گروه ها که خود را نیرویی مستقل می دانند و ادغام را به معنای از دست دادن هویت و قدرتشان می بینند بیش از سایر گروه های نظامی در عراق مایل به استقلال از ارتش عراق هستند. چه آنکه ابوعلی العسکری از رهبران کتائب حزب الله در ۱۱ دی ۱۴۰۳ در شبکه X نوشت: «هرگونه تلاش برای انحلال حشد مقاومت را تضعیف می کند.»
۲-چالش های اجرایی ادغام
ادغام حشد با وجود تصویب قانونی با موانع عملی مواجه است. «میدل ایست آی» گزارش داد که تفاوت در ساختار تسلیحات و فرماندهی حشد و ارتش این روند را پیچیده می کند. همچنین توزیع بودجه که همواره محل اختلاف بوده چالشی دیگر است که گروه های زیرمجموعه حشد با آن مواجه هستند.
۳-آخرین خبرها از ادغام حشدالشعبی
بررسی رسانه های خارجی حکایت از از جدی تر شدن احتمال ادغام دارد. اعلام الفیاض در ۱۹ فروردین که «یورونیوز» آن را «گامی تاریخی» خواند نشان دهنده فشارهای داخلی و خارجی است. با این حال ناظران سیاسی معتقدند که این اقدام ممکن است نمایشی برای جلب رضایت آمریکا باشد نه تغییر واقعی.
از سوی دیگر مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان نیز می تواند بر این موضوع تأثیر بگذارد. «رویترز» گزارش داده که یکی از شروط آمریکا کاهش فعالیت گروه های نیابتی ایران از جمله حشد است. این فشار احتمالاً عراق را به اجرای ادغام ترغیب کرده است.
در مقابل واکنش گروه های حشد متفاوت بوده است. کتائب حزب الله در بیانیه ای که فروردین صادر کرد ادغام را «توطئه آمریکایی» خواند در حالی که گروه های نزدیک به مرجعیت مانند حشد عتبات از این تصمیم استقبال کردند. در نتیجه چنین اختلاف نظرهایی کارشناسان معتقدند این شکاف می تواند به تنش داخلی منجر شود.
پیامدهای ادغام حشدالشعبی در ارتش عراق
ادغام حشد می تواند نفوذ سیاسی گروه های شیعه نزدیک به محور مقاومت را کاهش دهد و دولت السودانی را تقویت کند. با این حال کارشناسان معتقدند مقاومت گروه های مخالف ادغام ممکن است به بی ثباتی یا حتی درگیری داخلی منجر شود.
از سوی دیگر کاهش نفوذ نیروهای وفادار به ایران در عراق هدف اصلی آمریکا و عربستان است و این مسئله می تواند موازنه قدرت در منطقه را تغییر دهد. از این رو اگرچه در روزهای اخیر احتمال ادغام حشد در ارتش عراق بیش از هر زمان دیگری جدی به نظر می رسد اما موفقیت آن به اجرای عملی و اجماع داخلی بستگی دارد. اگر دولت عراق بتواند گروه های مخالف را راضی کند این ادغام می تواند نقطه عطفی در تاریخ نظامی این کشور باشد.
در غیر این صورت تنش های موجود ممکن است تشدید شود. در یک سطح تحلیل کلان بحث ادغام حشدالشعبی در ارتش عراق که از ۵ آذر ۱۳۹۵ آغاز شد در بهار ۱۴۰۴ به اوج خود رسیده است. فشارهای آمریکا تمایل دولت السودانی به تقویت حاکمیت و تحولات منطقه ای این احتمال را تقویت کرده اند. آیا تا انتهای مذاکرات ایران و آمریکا در عمان باید صبور بود؟
۲۱۳۳۱۵
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "سرنوشت ادغام حشدالشعبی در ارتش عراق/ توطئه آمریکایی یا رفع موازی کاری؟" هستید؟ با کلیک بر روی بین الملل، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "سرنوشت ادغام حشدالشعبی در ارتش عراق/ توطئه آمریکایی یا رفع موازی کاری؟"، کلیک کنید.