زندان زنان ری (قرچک)

زندان زنان ری (قرچک) که با نام های ندامتگاه شهر ری یا زندان ورامین نیز شناخته می شود، یکی از بزرگترین مراکز نگهداری زندانیان زن در ایران است که در بیابان های اطراف شرق تهران قرار گرفته و به دلیل شرایط نامناسب و چالش های حقوق بشری، همواره مورد توجه نهادهای داخلی و بین المللی بوده است. این ندامتگاه که ظرفیتی بسیار کمتر از تعداد زندانیان خود دارد، با مشکلاتی نظیر ازدحام، کمبود امکانات اولیه، ضعف شدید بهداشتی و درمانی، و عدم تفکیک مناسب جرایم دست و پنجه نرم می کند.

این مقاله به بررسی جامع و مستند زندان زنان ری، از تاریخچه و موقعیت جغرافیایی آن گرفته تا ساختار فیزیکی، وضعیت بهداشتی و درمانی، چالش های تفکیک جرایم، رویدادهای کلیدی نقض حقوق بشر، و واکنش های داخلی و بین المللی می پردازد. هدف، ارائه اطلاعات دقیق و قابل فهم برای عموم مردم، خانواده های زندانیان، فعالان حقوق بشر، وکلا و پژوهشگران است تا تصویری روشن از این مرکز و مسائل مرتبط با آن ارائه شود. با توجه به اهمیت این موضوع و تأثیر آن بر زندگی صدها زن و خانواده هایشان، تحلیل ابعاد مختلف این ندامتگاه ضروری به نظر می رسد.

تاریخچه و نام گذاری: از ندامتگاه تا تبعیدگاه

زندان زنان ری، که امروزه بیشتر با نام زندان قرچک شناخته می شود، در ابتدا با هدف نگهداری زندانیان زن با جرایم عمومی و برای کاهش تراکم جمعیت زندان اوین در نظر گرفته شد. نام رسمی این مرکز، ندامتگاه شهر ری است، اما به دلیل نزدیکی به شهر قرچک ورامین، به سرعت به زندان قرچک یا زندان زنان ورامین شهرت یافت. سیر تاریخی این مرکز نشان می دهد که از یک ندامتگاه عمومی، به تدریج به محلی برای تبعید و نگهداری زندانیان سیاسی و عقیدتی نیز تبدیل شده است.

در سال های اولیه تأسیس، این زندان به منظور اسکان و بازپروری زندانیان عادی با جرایم مالی، سرقت، و مواد مخدر مورد بهره برداری قرار گرفت. اما با گذشت زمان و افزایش فشارهای سیاسی و اجتماعی، تعدادی از زندانیان سیاسی زن از زندان اوین و سایر زندان ها به این ندامتگاه منتقل شدند. این تغییر کاربری، به ویژه تبعید گسترده زندانیان سیاسی از اوین به قرچک در اوایل دهه ۱۳۹۰، ماهیت این زندان را به یک تبعیدگاه برای فعالان مدنی و سیاسی نیز دگرگون کرد و چالش های جدیدی را در خصوص نگهداری و مدیریت زندانیان به وجود آورد.

موقعیت جغرافیایی و چالش های دسترسی

زندان زنان قرچک در موقعیتی نسبتاً دورافتاده و در بیابان های حوالی شرق تهران، در جاده بزرگراه تهران-ورامین و نزدیک به شهر قرچک ورامین قرار گرفته است. این موقعیت مکانی، یکی از اصلی ترین چالش ها را برای خانواده های زندانیان و وکلای آن ها ایجاد می کند. دسترسی به زندان به دلیل دوری مسیر، نبود وسایل حمل ونقل عمومی مناسب و شرایط جغرافیایی منطقه، دشوار و زمان بر است.

آدرس دقیق این ندامتگاه در جاده قلعه نو، بعد از اردوگاه گل تپه (خدمات اتباع) و پمپ گاز LPG، در نزدیکی دروازه قرآن قرار دارد. این فاصله زیاد از مراکز شهری و نبود امکانات رفاهی در اطراف زندان، ملاقات خانواده ها با عزیزانشان را با مشکلات زیادی مواجه می سازد. بسیاری از خانواده ها برای رسیدن به زندان مجبور به تحمل ساعت ها مسیر و پرداخت هزینه های بالا هستند که این امر به ویژه برای خانواده های کم درآمد، فشار مضاعفی را ایجاد می کند.

وضعیت عمومی و ساختار فیزیکی زندان

زندان زنان ری با معضل شدید ازدحام جمعیت زندانیان مواجه است. برآوردهای رسمی و غیررسمی نشان می دهد که تعداد زندانیان نگهداری شده در این ندامتگاه به مراتب بیش از ظرفیت اسمی و واقعی آن است. این ازدحام منجر به چالش های جدی در تأمین حداقل استانداردهای زندگی برای زندانیان شده است.

ساختار فیزیکی زندان عمدتاً شامل سوله های بزرگ است که هر سوله برای نگهداری ده ها نفر طراحی شده، اما در عمل صدها زندانی در هر یک از این بخش ها اسکان داده می شوند. این تراکم بالای جمعیت در فضایی محدود، منجر به کمبود شدید امکانات اولیه از جمله تخت، فضای شخصی و حتی هوای کافی می شود. زندانیان اغلب مجبورند روی زمین و در کنار یکدیگر بخوابند که این وضعیت نه تنها از نظر فیزیکی آزاردهنده است، بلکه مسائل بهداشتی و روانی جدی را نیز به همراه دارد. عدم وجود تهویه مناسب و فضای کافی برای حرکت و فعالیت های روزمره، کیفیت زندگی زندانیان را به شدت کاهش داده و محیطی ناسالم و پرتنش را ایجاد می کند.

بر اساس گزارش های متعدد، در هر یک از هفت سوله ی زندان قرچک که برای گنجایش چند ده نفر طراحی شده اند، بیش از ۲۰۰ زندانی نگهداری می شوند. این ازدحام فزاینده به کمبودهای اساسی در تمامی بخش ها دامن زده است.

شرایط بهداشتی و درمانی: بحران سلامت در «کهریزک دوم»

یکی از نگران کننده ترین ابعاد زندان قرچک، وضعیت اسفناک بهداشتی و درمانی آن است که برخی از خانواده های زندانیان و فعالان حقوق بشر، این ندامتگاه را به کهریزک دوم تشبیه کرده اند. این مقایسه خود گویای عمق بحران بهداشتی و انسانی حاکم بر این زندان است.

بهداشت محیط

وضعیت سرویس های بهداشتی در زندان بسیار نامطلوب است. تعداد سرویس های بهداشتی و حمام نسبت به جمعیت بالای زندانیان به شدت ناکافی است. برای مثال، گزارش ها حاکی از آن است که تنها دو سرویس بهداشتی و دو اتاقک حمام برای بیش از ۲۰۰ زندانی در هر سوله در نظر گرفته شده است. این کمبود، منجر به صف های طولانی و استفاده نامناسب از فضاها شده و در مواردی زندانیان مجبور به استفاده از محیط سوله به عنوان سرویس بهداشتی می شوند. بوی شدید فاضلاب و گازهای ناشی از آن، نه تنها محیط را غیرقابل تحمل می کند، بلکه مشکلات تنفسی جدی برای بسیاری از زندانیان ایجاد کرده است. نبود آب جاری و قطع مکرر آن، این وضعیت را وخیم تر می کند و امکان رعایت حداقل استانداردهای بهداشتی را از بین می برد.

آب و غذا

دسترسی به آب آشامیدنی سالم در زندان قرچک یک چالش همیشگی است. قطع مکرر آب و کیفیت نامناسب آب موجود، نگرانی های جدی در مورد سلامت زندانیان به وجود آورده است. وعده های غذایی نیز نه تنها از نظر کیفیت پایین هستند، بلکه نامنظم و ناکافی اند. گزارش ها حاکی از آن است که مسئولان زندان گاهی از دادن غذا به زندانیان خودداری می کنند و این امر منجر به سوءتغذیه و ضعف جسمانی زندانیان می شود. این شرایط نه تنها کرامت انسانی زندانیان را نقض می کند، بلکه بستر مناسبی برای شیوع بیماری های عفونی و گوارشی فراهم می آورد.

امکانات درمانی

کمبود شدید پزشک متخصص و داروهای ضروری، معضل دیگری است که سلامت زندانیان را به خطر می اندازد. زندانیان بیمار، به ویژه کسانی که از بیماری های مزمن رنج می برند، از حداقل رسیدگی های درمانی محروم هستند. عدم اعزام به موقع به مراکز درمانی خارج از زندان، تأخیر در تشخیص و درمان بیماری ها، و نبود داروهای تخصصی، از جمله مشکلاتی است که بارها توسط خانواده ها و نهادهای حقوق بشری گزارش شده است. این وضعیت درمانی نامطلوب، گاهی به وخامت حال زندانیان و در مواردی به فوت آنان منجر شده است.

تفکیک جرایم و گروه های آسیب پذیر

یکی از اصول اساسی در مدیریت زندان ها، تفکیک زندانیان بر اساس نوع جرم، سن، و وضعیت روانی است تا از تأثیرات منفی اختلاط گروه های مختلف بر یکدیگر جلوگیری شود. اما در ندامتگاه شهر ری، این اصل حیاتی به طور کامل رعایت نمی شود و این موضوع پیامدهای جبران ناپذیری بر زندانیان دارد.

در این زندان، زندانیان با جرایم خشن و خطرناک، مانند قتل، دزدی مسلحانه، و قاچاق مواد مخدر، در کنار زندانیان با جرایم کمتر جدی و حتی زندانیان سیاسی نگهداری می شوند. این اختلاط، محیطی ناامن و پرتنش را برای زندانیان آسیب پذیرتر، به ویژه آن هایی که برای اولین بار وارد زندان شده اند، ایجاد می کند. خطراتی مانند خشونت فیزیکی، زورگویی، و آموزش روش های مجرمانه، از جمله پیامدهای مستقیم عدم تفکیک جرایم است.

علاوه بر این، مسئله نگهداری کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال در کنار زندانیان بزرگسال و خطرناک، از دیگر ابعاد نگران کننده این وضعیت است. حضور این گروه سنی آسیب پذیر در محیطی نامناسب و در کنار مجرمان حرفه ای، می تواند آسیب های روانی و اجتماعی عمیقی را به آن ها وارد کند و آینده شان را به خطر اندازد. عدم رعایت استانداردهای بین المللی در خصوص نگهداری از نوجوانان بزهکار، یکی از نقض های جدی حقوق بشر در این زندان محسوب می شود.

موارد خاص و نقض حقوق بشر: رویدادهای کلیدی

زندان زنان ری (قرچک) نه تنها به دلیل شرایط نامناسب عمومی، بلکه به خاطر رویدادهای خاص و موارد متعدد نقض حقوق بشر نیز مورد توجه قرار گرفته است. این رویدادها، ابعاد تاریک تری از وضعیت این ندامتگاه را آشکار می سازند.

تبعید زندانیان سیاسی

یکی از مهم ترین رویدادها در تاریخچه این زندان، انتقال دسته جمعی زندانیان سیاسی زن از زندان اوین به قرچک در اوایل سال ۱۳۹۰ بود. این انتقال، که بدون اطلاع قبلی و در شرایطی نامناسب انجام شد، با اعتراضات گسترده ای همراه گشت. زندانیانی نظیر نسرین ستوده، وکیل و فعال حقوق بشر، و شکوفه یداللهی، از زنان درویش، نیز در دوره های مختلف به این زندان تبعید شده اند. تبعید این افراد به زندانی با شرایط سخت و دور از استاندارد، به عنوان اهرمی برای افزایش فشار بر زندانیان سیاسی و خانواده هایشان تلقی می شود.

ضرب و شتم و خشونت

گزارش های متعدد حاکی از واکنش های خشونت آمیز مأموران زندان نسبت به اعتراضات و مطالبات زندانیان است. استفاده از باتوم، گاز اشک آور و گاز فلفل برای سرکوب زندانیان، بارها توسط منابع حقوق بشری و خانواده های زندانیان تأیید شده است. یکی از فجیع ترین این رویدادها، حادثه ضرب و شتم ۱۱ زن درویش در خرداد ۱۳۹۷ بود. در این واقعه، مأموران گارد زندان با خشونت شدید به زندانیان حمله کرده و آن ها را مورد ضرب و شتم قرار دادند. شهادت شکوفه یداللهی در کتاب «شکنجه سفید» که در آن به استفاده از شوکر مستقیم به سر و صورت زندانیان اشاره می کند، ابعاد جدیدی از این خشونت ها را فاش ساخت. نام هایی نظیر حمید محمدی (رئیس وقت زندان) و رضا حلوایی (پاسیار زندان) به عنوان عاملان اصلی در این حادثه و فیلمبرداری از آن، رسانه ای شدند.

علاوه بر این، گزارش هایی نیز از سایر موارد نقض حقوق زندانیان از جمله عدم دسترسی کافی به وکیل، محدودیت های ناعادلانه ملاقات، و فشارهای روانی و جسمی بر زندانیان منتشر شده است. این موارد، وضعیت حقوق بشر در زندان قرچک را در موقعیتی بسیار نگران کننده قرار می دهد.

واکنش های داخلی و بین المللی

شرایط نامناسب و نقض حقوق بشر در زندان زنان قرچک، واکنش های گسترده ای را در داخل و خارج از ایران به دنبال داشته است. این واکنش ها از اعتراضات خانواده ها تا موضع گیری سازمان های حقوق بشری بین المللی را شامل می شود.

اعتراضات داخلی

خانواده های زندانیان، به ویژه زندانیان سیاسی، بارها با ارسال نامه و درخواست، خواستار رسیدگی فوری به وضعیت عزیزانشان در این زندان شده اند. به عنوان مثال، در اردیبهشت ۱۳۹۰، نامه ای از سوی خانواده های زندانیان سیاسی زن در قرچک به ریاست وقت کمیسیون حقوق بشر اسلامی ارسال شد که در آن به شرایط غیرانسانی زندان، از جمله کمبود آب و غذا، وضعیت بهداشتی اسفناک و ضرب و شتم زندانیان اشاره شده بود. علاوه بر این، فراکسیون زنان مجلس نیز پس از گزارش هایی در مورد ضرب و شتم زنان درویش در خرداد ۱۳۹۷، خواستار دیدار با این زندانیان و بررسی وضعیت آن ها شد که نشان دهنده حساسیت موضوع در داخل کشور نیز بود.

واکنش های بین المللی

سازمان های حقوق بشری بین المللی نظیر عفو بین الملل، بارها نگرانی عمیق خود را نسبت به شرایط زندان ورامین و موارد نقض حقوق بشر در آن ابراز کرده اند. گزارش های عفو بین الملل، به ویژه پس از حوادث ضرب و شتم زندانیان درویش، خواستار آزادی زندانیان و رسیدگی به وضعیت آن ها شده است. این سازمان ها با انتشار بیانیه ها و گزارش های مستند، تلاش کرده اند تا توجه جامعه جهانی را به وضعیت زندانیان زن در ایران جلب کنند.

در اکتبر ۲۰۱۸، وزارت خارجه آمریکا نیز زندان قرچک را به دلیل نقض گسترده حقوق بشر در لیست تحریم های خود قرار داد و دو ماه بعد این تحریم به صورت اجرایی درآمد. این اقدام، نشان دهنده سطح بالای نگرانی های بین المللی در خصوص وضعیت این زندان بود. در مقابل این گزارش ها و واکنش ها، مقامات قضایی ایران معمولاً این اتهامات را تکذیب کرده و شرایط زندان ها را مطابق با موازین داخلی اعلام می کنند.

زندانیان سرشناس زندان قرچک

زندان زنان ری (قرچک) در طول سالیان متمادی میزبان بسیاری از فعالان سیاسی، مدنی، عقیدتی و حقوق بشری بوده است که نام برخی از آن ها به دلیل فعالیت ها و مبارزاتشان در سطح ملی و بین المللی شناخته شده است. حضور این زندانیان در ندامتگاه قرچک، بیش از پیش توجه ها را به شرایط این زندان جلب کرده است.

برخی از زندانیان سرشناسی که مدتی از دوران محکومیت یا بازداشت خود را در این زندان گذرانده اند، عبارتند از:

• نسرین ستوده (وکیل و فعال حقوق بشر)
• شکوفه یداللهی (از زنان درویش گنابادی، نویسنده کتاب شکنجه سفید)
• سپیده قلیان (فعال کارگری و مدنی)
• گلرخ ایرایی (فعال حقوق بشر)
• آتنا دائمی (فعال حقوق کودک و حقوق بشر)
• یاسمن آریانی (فعال مدنی)
• منیره عربشاهی (فعال مدنی)
• مژگان کشاورز (فعال مدنی)
• و بسیاری دیگر از زندانیان سیاسی و مدنی که هر یک به دلیل فعالیت هایشان متحمل حبس در این زندان شده اند.

تجربیات و خاطرات این افراد، به ویژه مواردی مانند کتاب «شکنجه سفید» نوشته شکوفه یداللهی، منابع ارزشمندی برای درک عمیق تر از شرایط و چالش هایی است که زندانیان در قرچک با آن روبرو هستند. این آثار نه تنها به مستندسازی نقض حقوق بشر کمک می کنند، بلکه صدای زندانیانی هستند که در شرایط سخت به سر می برند.

اطلاعات تکمیلی و نظرات کاربران

برای خانواده ها، وکلا و افراد علاقه مند به کسب اطلاعات بیشتر در مورد زندان زنان ری (قرچک)، دسترسی به جزئیات کاربردی مانند شماره تماس و آدرس دقیق از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه به ارائه این اطلاعات و نیز خلاصه ای از تجربیات کاربران بر اساس گزارش های موجود می پردازیم.

شماره تماس و آدرس

آدرس زندان زنان قرچک: بزرگراه تهران-ورامین، قرچک، جاده قلعه نو. این مکان در نزدیکی اردوگاه گل تپه (خدمات اتباع)، پمپ گاز LPG و دروازه قرآن قرار گرفته است.

شماره تلفن زندان قرچک: بر اساس اطلاعات عمومی موجود، برخی از شماره های تماس منتسب به ندامتگاه شهر ری عبارتند از: ۳۶۱۲۰۳۰۸، ۳۶۱۲۸۱۱۴ و ۳۶۱۲۱۰۴۰. لازم به ذکر است که بر اساس تجربیات گزارش شده توسط خانواده ها و کاربران، پاسخگویی از طریق این شماره ها ممکن است با چالش هایی همراه باشد و همیشه به سهولت و مفید واقع نشود.

نظرات و تجربیات کاربران

نظرات ثبت شده توسط خانواده ها و بازدیدکنندگان در پلتفرم های مختلف، عمدتاً بر مشکلات و نارضایتی ها از شرایط زندان و برخورد کارکنان تأکید دارد. برخی از این نکات شامل موارد زیر است:

1. برخورد نامناسب کارکنان: بسیاری از کاربران از برخورد نامناسب، عدم پاسخگویی و بی تفاوتی کارکنان زندان نسبت به درخواست ها و نگرانی های خانواده ها گلایه مند بوده اند.
2. وضعیت نامطلوب بهداشتی: اشاره به کیفیت پایین آب آشامیدنی، عدم رعایت بهداشت، و بوی نامطبوع در محیط زندان، از جمله مواردی است که به دفعات ذکر شده است.
3. سختی های ملاقات: دوری مسیر و عدم دسترسی آسان، به همراه قوانین سخت گیرانه ملاقات، این فرآیند را برای خانواده ها بسیار دشوار ساخته است.
4. عدم رسیدگی به وضعیت زندانیان: خانواده ها بارها از عدم رسیدگی به وضعیت سلامت و مشکلات دیگر زندانیان ابراز ناامیدی کرده اند.

این نظرات، هرچند ممکن است منعکس کننده دیدگاه تمام ذینفعان نباشد، اما تصویر کلی از نارضایتی عمومی و چالش های موجود در این ندامتگاه را نشان می دهد و بر ضرورت بهبود شرایط تأکید می کند.

نتیجه گیری: چشم انداز آینده و ضرورت بهبود

زندان زنان ری (قرچک)، به عنوان یکی از بزرگترین مراکز نگهداری زندانیان زن در ایران، با چالش های اساسی و چندوجهی روبرو است که ابعاد مختلف آن از ساختار فیزیکی و بهداشتی گرفته تا مسائل حقوق بشری و مدیریت زندانیان را در بر می گیرد. ازدحام بیش از ظرفیت، شرایط بهداشتی و درمانی بحرانی که به کهریزک دوم تشبیه شده، عدم تفکیک مناسب جرایم و نگهداری کودکان در کنار مجرمان خطرناک، تنها بخشی از مشکلات ریشه ای است که در این ندامتگاه وجود دارد.

رویدادهای کلیدی مانند تبعید زندانیان سیاسی و موارد مکرر ضرب و شتم و خشونت علیه زندانیان، به ویژه زنان درویش، نشان دهنده نقض گسترده حقوق بشر و عدم رعایت استانداردهای بین المللی زندان است. این وضعیت، واکنش های گسترده ای در داخل و خارج از کشور به دنبال داشته و منجر به تحریم های بین المللی علیه این ندامتگاه شده است.

برای بهبود وضعیت زندان زنان قرچک و تضمین رعایت حقوق انسانی زندانیان، نیاز مبرم به اقدامات فوری و همه جانبه وجود دارد. افزایش شفافیت، نظارت مستمر و مؤثر از سوی نهادهای داخلی و بین المللی، تأمین بودجه کافی برای ارتقاء امکانات بهداشتی و درمانی، بازبینی در سیاست های مربوط به تفکیک جرایم، و پایبندی به استانداردهای حقوق بشری، از جمله گام های ضروری برای تغییر این شرایط نامطلوب است. تنها از طریق چنین رویکردی می توان به آینده ای امیدوارکننده برای زندانیان و تضمین کرامت انسانی آن ها در این ندامتگاه دست یافت.