نمونه شکایت کیفری نفقه فرزند: راهنمای کامل تنظیم شکواییه ترک انفاق فرزند و مراحل قانونی

شکایت کیفری نفقه فرزند، اقدام قانونی مهمی است که مادر یا سرپرست قانونی برای مطالبه حقوق فرزند از پدری که با وجود تمکن مالی از پرداخت نفقه خودداری می کند، انجام می دهد و می تواند به مجازات قانونی او منجر شود. این فرآیند، راهکاری مؤثر برای تأمین نیازهای اساسی فرزندان و تضمین حمایت قانونی از آن ها در برابر ترک مسئولیت توسط منفق است.

حمایت از فرزندان و تأمین نیازهای اساسی آن ها، نه تنها یک وظیفه اخلاقی و شرعی است، بلکه در نظام حقوقی ایران نیز جایگاه ویژه ای دارد. نفقه فرزند، شامل تأمین خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه های درمانی و تحصیلی، از جمله حقوق بنیادین هر فرزند به شمار می رود. زمانی که فرد مکلف به پرداخت نفقه، بدون عذر موجه و با داشتن استطاعت مالی از انجام این وظیفه سر باز می زند، مسئله ترک انفاق پیش می آید. ترک انفاق فرزند، علاوه بر جنبه حقوقی که امکان مطالبه نفقه را فراهم می آورد، دارای جنبه کیفری نیز هست و می تواند به مجازات قانونی منتهی شود.

این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و دقیق برای افرادی که قصد دارند به دلیل عدم پرداخت نفقه فرزند، اقدام به طرح شکایت کیفری ترک انفاق علیه شخص مسئول (معمولاً پدر یا جد پدری) نمایند، تدوین شده است. در ادامه، به بررسی تفاوت های اساسی میان شکایت کیفری و مطالبه نفقه حقوقی پرداخته، مراحل گام به گام تنظیم و پیگیری شکواییه را تشریح کرده، و یک نمونه شکواییه کیفری نفقه فرزند را که از لحاظ حقوقی کامل و قابل استفاده است، ارائه خواهیم داد. هدف این است که خواننده با آگاهی کامل از جوانب قانونی و فرآیند اجرایی، بتواند تصمیم گیری مناسبی داشته باشد و حقوق فرزند خود را پیگیری کند.

نفقه فرزند در قانون ایران: تعریف و مسئولیت ها

نفقه فرزند، یکی از مهم ترین حقوقی است که قانون برای حمایت از کودکان و نوجوانان پیش بینی کرده است. این حق، تضمین کننده تأمین حداقل نیازهای زندگی برای رشد و پرورش سالم آن هاست.

تعریف نفقه فرزند و موارد شمول آن

بر اساس ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی، نفقه اقارب (که فرزندان نیز جزو آن ها محسوب می شوند) عبارت است از: مسکن، البسه، غذا و اثاث البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق. اما در عرف قضایی و با توجه به تغییرات اجتماعی و اقتصادی، گستره نفقه فرزند از این موارد فراتر رفته و شامل هزینه های ضروری دیگری نیز می شود. این هزینه ها عبارتند از:

• خوراک: تأمین غذای کافی و مناسب با وضعیت سنی و جسمی فرزند.
• پوشاک: تهیه لباس متناسب با فصل، سن و عرف جامعه.
• مسکن: تأمین محلی برای سکونت فرزند که از نظر بهداشتی و ایمنی مناسب باشد.
• درمان: پرداخت هزینه های مربوط به دارو، پزشک، بیمارستان و سایر خدمات درمانی.
• تحصیل: شامل شهریه مدرسه یا دانشگاه، کتاب، لوازم التحریر و سایر مخارج آموزشی تا زمانی که فرزند توانایی کسب درآمد نداشته باشد.
• لوازم ضروری زندگی: وسایل شخصی، تفریحات متعارف و سایر نیازهایی که با توجه به عرف جامعه و وضعیت مالی منفق برای زندگی معمولی فرزند لازم است.

لازم به ذکر است که میزان نفقه با توجه به نیازهای فرزند و توانایی مالی منفق تعیین می گردد و یک رقم ثابت و مشخص ندارد، بلکه در هر پرونده ای توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین می شود.

مکلفین به پرداخت نفقه: مسئولیت قانونی و شرعی

قانون مدنی ایران، سلسله مراتب روشنی را برای مسئولیت پرداخت نفقه فرزندان تعیین کرده است:

1. پدر: مطابق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، نفقه اولاد در درجه اول بر عهده پدر است. این مسئولیت چه فرزند در حضانت مادر باشد و چه در حضانت خود پدر، پابرجاست.
2. جد پدری: پس از فوت پدر یا در صورت عدم قدرت او به انفاق، مسئولیت پرداخت نفقه به عهده اجداد پدری (پدر بزرگ پدری) است، با رعایت الاقرب فالاقرب (نزدیک ترین شخص).
3. مادر: در صورت نبودن پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت آن ها به انفاق، نفقه بر عهده مادر است.
4. اجداد و جدات مادری و جدات پدری: اگر مادر نیز زنده یا قادر به انفاق نباشد، نفقه بر عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری است. در صورت تساوی درجه اقربیت، نفقه به سهم مساوی پرداخت می شود.

مسئولیت پرداخت نفقه تنها برای اقارب نسبی در خط عمودی (صعودی یا نزولی) وجود دارد، همان طور که ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی بیان می کند. به عبارت دیگر، نفقه تنها بین پدر و فرزند، پدربزرگ و نوه، و مادر و فرزند (در صورت عدم توانایی پدر و اجداد پدری) و… واجب است.

شرایط استحقاق دریافت نفقه

برای اینکه فرزند مستحق دریافت نفقه شناخته شود و شخص مکلف به پرداخت آن باشد، دو شرط اصلی باید احراز گردد:

• نیاز فرزند: فرزند باید ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم نماید (ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی). البته در مورد فرزندان صغیر و محجور، نیاز آن ها مفروض است و نیازی به اثبات آن نیست. اما برای فرزندان کبیر، نیاز به اثبات است، مثلاً با ارائه مدارکی مبنی بر دانشجو بودن یا عدم توانایی کار به دلیل بیماری یا معلولیت.
• تمکن مالی منفق: فرد مکلف به انفاق باید متمکن از دادن نفقه باشد؛ یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد (ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی). برای تشخیص تمکن، کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته می شود.

در صورتی که این دو شرط احراز شود و فرد مکلف با وجود استطاعت مالی از پرداخت نفقه خودداری کند، جرم ترک انفاق محقق شده و امکان طرح شکایت کیفری وجود دارد.

ترک انفاق فرزند: جنبه کیفری قضیه (ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده)

ترک انفاق فرزند، صرفاً یک تعهد مالی نیست که بتوان از طریق دادگاه های حقوقی آن را مطالبه کرد، بلکه در شرایطی خاص، دارای جنبه کیفری و مجازات نیز هست. این رویکرد قانونی، اهمیت بالای تأمین معاش فرزندان را برجسته می کند.

توضیح ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده و تفسیر آن

ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، به صراحت به جرم انگاری ترک انفاق پرداخته است. این ماده بیان می دارد: هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و درصورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.

تبصره این ماده نیز اشاره دارد که امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است. بنابراین، این ماده به طور مستقیم شامل ترک انفاق فرزندان نیز می شود.

تفسیر این ماده نشان می دهد که قانونگذار ترک انفاق را به عنوان جرمی عمدی تلقی کرده است. یعنی فرد با علم و اراده و با وجود توانایی مالی، از پرداخت نفقه خودداری می کند. این امر نشان دهنده اهمیت حقوق مالی فرزندان است که عدم تأمین آن می تواند پیامدهای کیفری جدی برای منفق داشته باشد.

مجازات ترک انفاق فرزند و سایر پیامدها

مجازات اصلی برای جرم ترک انفاق فرزند، حبس تعزیری درجه شش است. حبس تعزیری درجه شش معمولاً به حبس بیش از شش ماه تا دو سال اطلاق می شود. علاوه بر مجازات حبس، پیامدهای دیگری نیز ممکن است برای فرد مرتکب این جرم به همراه داشته باشد:

• اجبار به پرداخت نفقه معوقه: دادگاه کیفری می تواند در کنار صدور حکم حبس، متهم را به پرداخت نفقه معوقه فرزند نیز محکوم کند. این امر یکی از مزایای طرح شکایت کیفری نسبت به دعوای حقوقی صرف است.
• سابقه کیفری: محکومیت به حبس تعزیری درجه شش، برای فرد سابقه کیفری محسوب می شود که ممکن است در برخی امور اجتماعی و شغلی وی تأثیرگذار باشد.
• محرومیت های اجتماعی: در برخی موارد، سابقه کیفری می تواند منجر به محدودیت هایی در اشتغال یا دریافت برخی خدمات اجتماعی شود.

شرایط تحقق جرم ترک انفاق فرزند

برای اینکه جرم ترک انفاق فرزند محقق شود و بتوان علیه فرد مسئول طرح شکایت کیفری کرد، وجود شرایط زیر ضروری است:

1. استطاعت مالی منفق (پدر یا جد پدری): همان طور که در ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده ذکر شده، فرد باید استطاعت مالی داشته باشد. یعنی از توانایی مالی لازم برای پرداخت نفقه برخوردار باشد. اثبات این موضوع بر عهده شاکی است، هرچند در عمل، دادسرا و دادگاه نیز در این زمینه تحقیق می کنند.
2. عدم پرداخت نفقه با وجود استطاعت و بدون عذر موجه: فرد باید عمداً و بدون داشتن عذر قانونی یا شرعی موجه، از پرداخت نفقه خودداری کند. عذرهایی مانند فقر یا بیماری که مانع از کسب درآمد می شود، می توانند مانع تحقق جرم باشند.
3. نیاز فرزند به نفقه: فرزند باید واقعاً نیازمند نفقه باشد و نتواند خود را اداره کند. این شرط برای فرزندان صغیر و محجور مفروض است، اما برای فرزندان کبیر باید اثبات شود.
4. واجب النفقه بودن شخص: فرزند باید از جمله اشخاص واجب النفقه باشد که قانون به آن ها اشاره کرده است (مطابق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی).
5. شکایت شاکی خصوصی: تعقیب کیفری جرم ترک انفاق، منوط به شکایت شاکی خصوصی است. این جرم از جرایم قابل گذشت محسوب می شود؛ به این معنی که با گذشت شاکی در هر مرحله از رسیدگی یا اجرای حکم، تعقیب یا اجرای مجازات متوقف خواهد شد.

تفاوت اساسی شکایت کیفری و دادخواست حقوقی نفقه

برای بسیاری از افراد، تفاوت میان مطالبه نفقه از طریق شکایت کیفری و دادخواست حقوقی مبهم است. درک این تفاوت ها برای انتخاب مسیر صحیح قانونی ضروری است:

1. هدف:
   • شکایت کیفری: هدف اصلی، مجازات فرد مرتکب جرم ترک انفاق (حبس) و سپس اجبار به پرداخت نفقه معوقه است.
   • دادخواست حقوقی: هدف، صرفاً مطالبه وجه نفقه و اجبار فرد به پرداخت آن از طریق توقیف اموال یا صدور اجراییه است و جنبه مجازاتی ندارد.
2. نفقه گذشته:
   • شکایت کیفری: در شکایت کیفری نفقه فرزند، می توان نفقه گذشته را از تاریخ عدم پرداخت تا زمان طرح شکایت مطالبه کرد.
   • دادخواست حقوقی: در مورد نفقه فرزند، فقط نفقه حال و آینده قابل مطالبه است. برخلاف نفقه زوجه که در دعوای حقوقی نیز می توان نفقه گذشته را مطالبه کرد، نفقه اقارب (از جمله فرزند) در دعوای حقوقی تنها مربوط به آینده است، مگر در شرایط خاصی که ثابت شود نفقه در گذشته به عنوان قرض پرداخت شده است.
3. دادگاه صالح:
   • شکایت کیفری: ابتدا در دادسرا مورد بررسی قرار می گیرد (شعبه بازپرسی یا دادیاری) و در صورت صدور کیفرخواست، به دادگاه کیفری دو ارجاع می شود.
   • دادخواست حقوقی: دادگاه خانواده یا در مواردی (مطالبه نفقه کمتر از ۲۰ میلیون تومان) شورای حل اختلاف، مرجع رسیدگی کننده است.
4. بار اثبات: در دعوای کیفری، اثبات عمد و اراده فرد در عدم پرداخت نفقه با وجود تمکن مالی مهم است، در حالی که در دعوای حقوقی صرفاً اثبات عدم پرداخت و نیاز فرزند کافی است.

انتخاب مسیر مناسب، بستگی به هدف شاکی دارد. اگر هدف اصلی مجازات منفق و ایجاد فشار برای پرداخت نفقه باشد، شکایت کیفری گزینه مؤثرتری است. اما اگر صرفاً مطالبه نفقه گذشته و حال مدنظر باشد، دعوای حقوقی نیز می تواند راهگشا باشد.

چه کسانی حق طرح شکایت کیفری نفقه فرزند را دارند؟

شناخت اشخاصی که مجاز به طرح شکایت کیفری ترک انفاق فرزند هستند، اولین گام برای پیگیری قانونی این جرم است. قانون گذار، با توجه به سن و وضعیت فرزند، این حق را به افراد مشخصی اعطا کرده است.

مادر یا سرپرست قانونی: به نیابت از فرزند صغیر یا محجور

بیشترین موارد شکایت کیفری نفقه فرزند، توسط مادر و به نیابت از فرزند صورت می گیرد. این امر منطقی است، زیرا پس از طلاق یا جدایی والدین، معمولاً حضانت فرزند بر عهده مادر است و او مسئولیت نگهداری و تأمین معاش اولیه فرزند را بر دوش دارد.

ماده ۶ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ به صراحت این حق را به مادر یا هر شخصی که حضانت طفل یا نگهداری شخص محجور را به اقتضای ضرورت بر عهده دارد، داده است. این ماده بیان می دارد: مادر یا هر شخصی که حضانت طفل یا نگهداری شخص محجور را به اقتضای ضرورت بر عهده دارد، حق اقامه دعوی برای مطالبه نفقه طفل یا محجور را نیز دارد. در این صورت، دادگاه باید در ابتدا ادعای ضرورت را بررسی کند.

بر این اساس، مادر یا سرپرست قانونی (مانند قیم قانونی) می تواند به عنوان نماینده قانونی فرزند صغیر (زیر ۱۸ سال تمام) یا محجور (مانند فرزند دارای معلولیت ذهنی) اقدام به طرح شکواییه کیفری ترک انفاق نماید. اقتضای ضرورت در این ماده به این معنی است که فرزند واقعاً نیازمند حمایت است و مادر یا سرپرست قانونی باید برای تأمین نیازهای او اقدام کند.

خود فرزند: در صورت رسیدن به سن بلوغ و رشد

فرزندان، پس از رسیدن به سن بلوغ (۹ سال تمام قمری برای دختران و ۱۵ سال تمام قمری برای پسران) و همچنین احراز رشد (یعنی توانایی اداره امور مالی خود)، می توانند مستقیماً و به شخصه اقدام به طرح شکایت کیفری نفقه نمایند.

البته در عمل، معمولاً تا قبل از ۱۸ سالگی، اگر فرزند بالغ هم باشد، به دلیل عدم توانایی کافی در امور حقوقی و قضایی، مادر یا ولی قهری (پدر یا جد پدری) به نیابت از او اقدام می کند. اما اگر فرزند به سن ۱۸ سال تمام رسیده باشد و عاقل و رشید باشد، می تواند به تنهایی شکواییه تنظیم و ثبت کند.

در صورتی که فرزند کبیر باشد اما به دلیل بیماری یا معلولیت، رشید محسوب نشود، مانند حالت جنون یا سفه، سرپرست قانونی او (که ممکن است مادر یا قیم باشد) به نیابت از او شکایت را پیگیری خواهد کرد.

وکیل قانونی: به نمایندگی از شاکی

چه مادر یا سرپرست قانونی شاکی باشد و چه خود فرزند (در صورت رسیدن به سن بلوغ و رشد)، امکان اعطای وکالت به وکیل دادگستری برای پیگیری پرونده وجود دارد. در پرونده های نفقه، به دلیل پیچیدگی های قانونی و فرآیندهای قضایی، بهره مندی از خدمات وکیل متخصص نفقه می تواند بسیار راهگشا باشد.

وکیل می تواند تمام مراحل، از تنظیم شکواییه و جمع آوری مدارک تا شرکت در جلسات دادسرا و دادگاه، را به نمایندگی از موکل خود انجام دهد. این امر به ویژه برای افرادی که با قوانین آشنایی کافی ندارند یا فرصت کافی برای پیگیری حضوری پرونده را ندارند، اهمیت زیادی دارد.

برای پیگیری حقوقی نفقه فرزند، بهره مندی از خدمات وکیل متخصص، نه تنها سرعت و دقت رسیدگی را افزایش می دهد، بلکه می تواند به احقاق کامل تر حقوق قانونی فرزندان کمک شایانی کند.

مراحل گام به گام تنظیم و ثبت شکایت کیفری نفقه فرزند

طرح شکایت کیفری نفقه فرزند، فرآیندی مرحله ای است که نیازمند دقت و آگاهی از جزئیات قانونی است. دنبال کردن این مراحل به ترتیب، شانس موفقیت در پرونده را افزایش می دهد.

گام اول: جمع آوری مدارک لازم

موفقیت در پرونده های قضایی، به ویژه در دعاوی کیفری، به شدت به مدارک و مستندات قوی و قابل اعتماد وابسته است. برای طرح شکایت کیفری نفقه فرزند، مدارک زیر ضروری و کارگشاست:

• شناسنامه فرزندان و کارت ملی شاکی: برای اثبات هویت و رابطه خویشاوندی.
• سند ازدواج یا طلاق نامه والدین: برای اثبات رابطه زوجیت سابق و فرزندان حاصل از آن.
• مدارک اثبات تمکن مالی مشتکی عنه (در صورت امکان): این بخش یکی از چالش برانگیزترین قسمت هاست. هرچه مدارک قوی تری ارائه شود، اثبات جرم آسان تر خواهد بود. این مدارک می تواند شامل:
  • فیش حقوقی، گواهی اشتغال به کار یا قرارداد کار.
  • سند مالکیت املاک، خودرو یا سهام.
  • جواز کسب، پروانه فعالیت اقتصادی یا هرگونه مدرک دال بر درآمد و دارایی.
  • پرینت حساب بانکی (با دستور قضایی قابل استعلام است، اما اگر شاکی مدارکی داشته باشد، مفید است).
• مدارک اثبات عدم پرداخت نفقه:
  • شهادت شهود: افرادی که از وضعیت عدم پرداخت نفقه اطلاع دارند و حاضر به شهادت در دادگاه هستند.
  • پیامک ها، ایمیل ها یا مکاتبات: هرگونه مکاتبه ای که نشان دهنده مطالبه نفقه و عدم پرداخت آن باشد.
  • پرینت حساب بانکی: برای نشان دادن عدم واریز منظم نفقه.
  • اظهارنامه ارسالی: ارسال اظهارنامه رسمی مطالبه نفقه پیش از شکایت، اختیاری اما بسیار توصیه شده است. این اظهارنامه می تواند به عنوان مدرکی دال بر درخواست رسمی نفقه و بی توجهی مشتکی عنه به آن، در پرونده کیفری مورد استفاده قرار گیرد.

گام دوم: تنظیم شکواییه کیفری

تنظیم شکواییه، قلب دعوای کیفری است و باید با دقت و جامعیت کافی انجام شود. شکواییه باید شامل اطلاعات دقیق و مستند باشد. در بخش های بعدی، یک نمونه کامل از شکواییه ارائه خواهد شد. نکات کلیدی در تنظیم شکواییه:

• عنوان: مشخص و صریح (شکواییه ترک انفاق فرزند).
• مشخصات شاکی و مشتکی عنه: کامل و دقیق (نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، اقامتگاه و شماره تماس).
• موضوع جرم: ترک انفاق فرزند/اولاد.
• تاریخ و محل وقوع جرم: بازه زمانی عدم پرداخت نفقه و محل وقوع آن.
• دلایل اثبات جرم: لیست کامل مدارک و شواهد پیوست شده.
• شرح ماجرا: توضیح شفاف و مختصر از وقایع، با تأکید بر عدم پرداخت نفقه با وجود استطاعت مالی مشتکی عنه و نیاز فرزند.
• خواسته: تقاضای تعقیب کیفری و مجازات قانونی مشتکی عنه بر اساس ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده و الزام به پرداخت نفقه معوقه.

گام سوم: ثبت شکواییه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از آماده سازی مدارک و تنظیم شکواییه، نوبت به ثبت رسمی آن می رسد:

• مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: امروزه، ثبت تمامی دعاوی حقوقی و کیفری از طریق این دفاتر صورت می گیرد. با در دست داشتن مدارک اصلی و کپی برابر اصل آن ها، به یکی از این دفاتر مراجعه کنید.
• تکمیل فرم ها و بارگذاری مدارک: کارشناسان دفتر خدمات قضایی، اطلاعات شما را وارد سامانه کرده و مدارک را اسکن و بارگذاری می کنند. شکواییه تنظیم شده شما نیز در این مرحله ثبت می شود.
• هزینه های مربوطه: برای ثبت شکواییه باید هزینه های دادرسی و خدمات قضایی را پرداخت کنید.

گام چهارم: فرآیند رسیدگی در دادسرا

پس از ثبت شکواییه، پرونده وارد مرحله دادسرا می شود:

• ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی یا دادیاری: پرونده پس از ثبت، به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی دادسرای عمومی و انقلاب ارجاع داده می شود.
• احضار طرفین و انجام تحقیقات مقدماتی: دادیار یا بازپرس، شاکی و مشتکی عنه را احضار کرده و اظهارات آن ها را استماع می کند. در این مرحله، شاکی باید دلایل و مدارک خود را ارائه دهد و مشتکی عنه نیز فرصت دفاع از خود را دارد. تحقیقات لازم برای اثبات تمکن مالی و عدم پرداخت نفقه صورت می گیرد. ممکن است از شهود تحقیق شود یا استعلامات مالی درخواست گردد.
• صدور قرار مناسب:
  • قرار جلب به دادرسی: در صورتی که دادیار یا بازپرس، دلایل کافی برای انتساب جرم به مشتکی عنه را احراز کند، قرار جلب به دادرسی صادر می کند.
  • قرار منع تعقیب: اگر دلایل کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد، یا جرم اساساً محقق نشده باشد، قرار منع تعقیب صادر می شود.
  • قرار موقوفی تعقیب: در صورت گذشت شاکی یا فوت متهم، این قرار صادر می شود.
• ارجاع به دادگاه کیفری دو: در صورت صدور قرار جلب به دادرسی و تأیید آن توسط دادستان، کیفرخواست صادر شده و پرونده به دادگاه کیفری دو ارجاع می شود تا جلسه رسیدگی برگزار و حکم صادر گردد.

گام پنجم: رسیدگی در دادگاه کیفری

پس از ارجاع پرونده به دادگاه کیفری دو:

• جلسات رسیدگی و دفاعیات: دادگاه جلسه ای برای رسیدگی به پرونده تشکیل می دهد. در این جلسه، طرفین (شاکی و مشتکی عنه یا وکلای آن ها) فرصت دفاع و ارائه مستندات نهایی خود را دارند.
• صدور حکم: دادگاه پس از بررسی مدارک، شواهد و اظهارات طرفین، حکم مقتضی را صادر می کند. این حکم می تواند شامل:
  • محکومیت به مجازات حبس: در صورت اثبات جرم ترک انفاق.
  • الزام به پرداخت نفقه گذشته: در کنار مجازات حبس، دادگاه می تواند مشتکی عنه را به پرداخت نفقه معوقه نیز محکوم کند.
  • برائت: در صورتی که جرم اثبات نشود.
• مراحل اجرای حکم: پس از قطعیت حکم (پس از طی مراحل تجدیدنظر و دیوان عالی کشور در صورت اعتراض)، پرونده به اجرای احکام فرستاده می شود و اقدامات لازم برای اجرای مجازات و وصول نفقه معوقه صورت می گیرد. این اقدامات می تواند شامل جلب متهم یا توقیف اموال وی باشد.

نمونه شکایت کیفری نفقه فرزند (ترک انفاق فرزند)

تنظیم یک شکواییه جامع و دقیق، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این بخش، یک نمونه شکواییه کیفری نفقه فرزند (ترک انفاق اولاد) ارائه می شود که می توانید با تکمیل اطلاعات مربوط به پرونده خود، از آن استفاده نمایید. حتماً اطلاعات را با دقت و بر اساس واقعیت های پرونده خود تکمیل کنید.

عنوان شکواییه: شکواییه ترک انفاق فرزند/اولاد

شاکی/شاکیان:

1. نام: [نام شاکی] نام خانوادگی: [نام خانوادگی شاکی] نام پدر: [نام پدر شاکی] کد ملی: [کد ملی شاکی] شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه شاکی] تاریخ تولد: [تاریخ تولد شاکی] اقامتگاه: [آدرس کامل شاکی] شماره تماس: [شماره تماس شاکی]

مشتکی عنه:

1. نام: [نام مشتکی عنه] نام خانوادگی: [نام خانوادگی مشتکی عنه] نام پدر: [نام پدر مشتکی عنه] کد ملی: [کد ملی مشتکی عنه] شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه مشتکی عنه] تاریخ تولد: [تاریخ تولد مشتکی عنه] اقامتگاه: [آدرس کامل مشتکی عنه] شماره تماس: [شماره تماس مشتکی عنه]

موضوع جرم: ترک انفاق فرزند/اولاد

تاریخ وقوع جرم: از تاریخ [تاریخ دقیق یا تقریبی شروع عدم پرداخت] لغایت زمان تقدیم این شکواییه.

محل وقوع جرم: [محل اقامت مشتکی عنه یا محل زندگی فرزندان در صورتی که حضانت با شاکی باشد].

دلایل اثبات جرم:

• تصویر مصدق شناسنامه فرزند/فرزندان [نام و نام خانوادگی فرزندان]
• تصویر مصدق سند ازدواج/طلاق نامه والدین
• اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه] (در صورت ارسال)
• استشهادیه محلی [در صورت وجود و لزوم، نام شهود و مشخصات آن ها را ذکر کنید]
• شهادت شهود (در صورت وجود، با ذکر نام و مشخصات)
• هرگونه مدارک دال بر تمکن مالی مشتکی عنه (مانند فیش حقوقی، سند ملک، خودرو، جواز کسب و…)
• پرینت حساب بانکی (در صورت وجود و دلالت بر عدم پرداخت)

متن شکواییه:

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام،

به استحضار عالی می رساند: اینجانب [نام شاکی] به استناد مدارک هویتی پیوست و [سند ازدواج/طلاق نامه] که رونوشت آن تقدیم حضور است، [مادر/پدر/ولی قهری/خود فرزند] فرزند/فرزندان [نام و نام خانوادگی فرزندان] متولد [تاریخ تولد فرزندان] و [نام و نام خانوادگی فرزندان] متولد [تاریخ تولد فرزندان] می باشم.

آقای/خانم [نام و نام خانوادگی مشتکی عنه]، مشتکی عنه پرونده، [پدر/جد پدری] فرزند/فرزندان اینجانب می باشد. نامبرده [شغل/منبع درآمد مشتکی عنه را ذکر کنید، مثلاً: کارمند رسمی اداره/ دارای مغازه/ دارای اموال و دارایی کافی] بوده و از تمکن مالی کافی جهت پرداخت نفقه فرزند/فرزندان برخوردار است.

متاسفانه، مشارالیه از تاریخ [تاریخ دقیق یا تقریبی شروع عدم پرداخت] لغایت زمان تقدیم این شکواییه، بدون هیچ عذر موجه قانونی و شرعی، از پرداخت نفقه فرزند/فرزندان خودداری نموده و ایشان را در مضیقه معیشتی قرار داده است. [در صورت ارسال اظهارنامه، این جمله را اضافه کنید: شایان ذکر است، اینجانب پیشتر طی اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]، مراتب مطالبه نفقه را به ایشان اعلام نموده ام که متاسفانه بی نتیجه مانده است.] فرزند/فرزندان اینجانب [توضیح مختصری از وضعیت فرزند/فرزندان، مانند: صغیر بوده و نیازمند نفقه می باشند / دانشجو بوده و فاقد شغل و درآمد هستند و…] و توانایی تأمین معاش خود را ندارند.

لذا، با عنایت به عدم پرداخت نفقه فرزند/فرزندان واجب النفقه اینجانب توسط مشتکی عنه با وجود تمکن مالی، مستنداً به ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، از محضر محترم تقاضای تعقیب کیفری، رسیدگی و صدور حکم مجازات قانونی و الزام به پرداخت نفقه معوقه فرزند/فرزندان مورد استدعاست.

با تجدید احترام،
نام و نام خانوادگی شاکی
امضاء
تاریخ

منضمات:

• کپی برابر اصل شناسنامه فرزندان
• کپی برابر اصل عقدنامه/طلاق نامه
• کپی اظهارنامه ارسالی و پاسخ آن (در صورت وجود)
• استشهادیه محلی (در صورت وجود)
• گواهی شهود (در صورت وجود)
• هرگونه مدرک دال بر تمکن مالی مشتکی عنه

نکات حقوقی مهم و کاربردی در پرونده های ترک انفاق فرزند

برای موفقیت در پرونده های شکایت کیفری نفقه فرزند، علاوه بر آشنایی با مراحل کلی، توجه به جزئیات حقوقی و نکات کاربردی بسیار مهم است. این نکات می تواند به شما در جمع آوری مدارک، اثبات ادعا و پیش بینی دفاعیات احتمالی کمک کند.

اثبات تمکن مالی: چگونه تمکن مالی منفق را اثبات کنیم؟

یکی از مهمترین ارکان جرم ترک انفاق، وجود استطاعت مالی در منفق (پدر یا جد پدری) است. اثبات این موضوع بر عهده شاکی است. راه های اثبات تمکن مالی عبارتند از:

• کارشناس رسمی دادگستری: در صورت اختلاف، دادگاه می تواند به درخواست شما، پرونده را به کارشناس رسمی دادگستری (در رشته حسابداری یا امور مالی) ارجاع دهد تا با بررسی دقیق اسناد و مدارک، میزان درآمد و اموال منفق را برآورد کند.
• استعلامات قانونی: دادگاه می تواند از ادارات و سازمان های مختلف نظیر اداره ثبت اسناد و املاک، اداره راهنمایی و رانندگی، بانک ها، سازمان بورس، اداره مالیات و سازمان تأمین اجتماعی استعلام کند تا وضعیت مالی، اموال منقول و غیرمنقول، حقوق و دستمزد و سوابق بیمه ای مشتکی عنه مشخص شود.
• مدارک ملکی و بانکی: ارائه کپی اسناد مالکیت، اجاره نامه املاک، کپی صفحات مربوط به سپرده های بانکی (در صورت دسترسی) یا هر سند دیگری که نشان دهنده دارایی های مشتکی عنه باشد.
• شهادت شهود مطلع: افرادی که از وضعیت شغلی، درآمدی و زندگی مشتکی عنه اطلاع دقیق دارند، می توانند شهادت دهند.
• مدارک مربوط به شغل: ارائه جواز کسب، پروانه فعالیت، مدارک مربوط به شرکت، یا هرگونه سند دیگری که شغل و فعالیت اقتصادی مشتکی عنه را اثبات کند.

اثبات نیاز فرزند: چه زمانی نیاز فرض می شود و چه زمانی باید اثبات گردد؟

برای دریافت نفقه، فرزند باید نیازمند باشد و قادر به تأمین معاش خود نباشد. این موضوع در دو حالت بررسی می شود:

• فرزندان زیر ۱۸ سال (صغیر): در مورد فرزندان صغیر و محجور، نیاز آن ها به نفقه مفروض است و نیازی به اثبات جداگانه ندارد. قانون گذار فرض می کند که این گروه از افراد به دلیل سن و عدم استقلال مالی، نیازمند نفقه هستند.
• فرزندان کبیر (بالای ۱۸ سال): برای فرزندان کبیر، اثبات نیاز الزامی است. این اثبات می تواند به طرق مختلف صورت گیرد:
  • دانشجو بودن: ارائه گواهی اشتغال به تحصیل از دانشگاه یا مؤسسات آموزشی معتبر.
  • بیماری یا معلولیت: ارائه مدارک پزشکی معتبر که نشان دهنده ناتوانی فرزند در کار و کسب درآمد است.
  • عدم توانایی کار: در برخی موارد، حتی بدون بیماری فیزیکی، ممکن است فرزند به دلایلی (مانند گذراندن دوره سربازی، عدم یافتن شغل مناسب با شرایط بازار و…) فعلاً قادر به کسب درآمد نباشد که باید اثبات شود.

گذشت شاکی: تأثیر گذشت شاکی بر روند پرونده کیفری

جرم ترک انفاق، مطابق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، از جرایم قابل گذشت است. این بدان معناست که:

• موقوف شدن تعقیب یا اجرای مجازات: در صورتی که شاکی خصوصی در هر مرحله از تحقیقات، رسیدگی یا حتی اجرای حکم، از شکایت خود صرف نظر کند (گذشت کند)، تعقیب جزایی متوقف شده و یا در صورت صدور حکم، اجرای مجازات موقوف می گردد.
• اهمیت رضایت: در بسیاری از موارد، توافق بر سر پرداخت نفقه معوقه و آتیه، منجر به گذشت شاکی و پایان پرونده کیفری می شود. این ابزاری برای فشار قانونی و تشویق منفق به انجام وظیفه است.

امکان جمع بین دعوای حقوقی و کیفری: پیگیری همزمان یا متوالی

این سؤال که آیا می توان همزمان دعوای حقوقی مطالبه نفقه و شکایت کیفری ترک انفاق را مطرح کرد، پاسخ مثبت دارد. شاکی می تواند:

• پیگیری همزمان: برای مطالبه نفقه گذشته، شکایت کیفری را مطرح کرده و برای مطالبه نفقه آتیه، دادخواست حقوقی را به دادگاه خانواده ارائه دهد. این دو پرونده ماهیت و اهداف متفاوتی دارند و در مراجع قضایی جداگانه رسیدگی می شوند.
• پیگیری متوالی: ابتدا یکی از دعاوی را پیگیری کند و پس از اتمام آن، دعوای دیگر را طرح نماید. برای مثال، ممکن است با طرح شکایت کیفری و محکومیت به حبس، منفق به پرداخت نفقه ترغیب شود و نیاز به دعوای حقوقی نفقه آتیه نباشد.

تصمیم برای انتخاب مسیر حقوقی یا کیفری و یا هر دو، باید با توجه به شرایط خاص پرونده و با مشاوره حقوقی متخصص اتخاذ شود.

نقش کارشناس رسمی دادگستری در تعیین میزان نفقه

هم در دعاوی حقوقی و هم در دعاوی کیفری نفقه، پس از احراز استحقاق فرزند و تمکن مالی منفق، تعیین میزان دقیق نفقه اهمیت پیدا می کند. این امر معمولاً به عهده کارشناس رسمی دادگستری (در رشته نفقه یا امور مالی) گذاشته می شود.

• کارشناس با توجه به شأن خانوادگی منفق، وضعیت مالی او، نیازهای فرزند (سن، تحصیلات، بیماری و…) و عرف جامعه، مبلغی را به عنوان نفقه مناسب تعیین و به دادگاه اعلام می کند.
• رأی کارشناس، جنبه مشورتی برای دادگاه دارد، اما معمولاً دادگاه ها به نظر کارشناس عمل می کنند، مگر اینکه اعتراض موجه و مستدلی به آن وارد شود.

دفاعیات احتمالی مشتکی عنه: آمادگی برای پاسخگویی

شاکی باید آماده مواجهه با دفاعیات احتمالی مشتکی عنه باشد. برخی از دفاعیات رایج عبارتند از:

• ادعای اعسار: مشتکی عنه ممکن است ادعا کند توانایی مالی پرداخت نفقه را ندارد. در این صورت، بار اثبات اعسار بر عهده اوست و باید مدارکی مانند گواهی عدم تمکن مالی، لیست بدهی ها یا گواهی از مراجع ذی صلاح ارائه دهد.
• ادعای پرداخت نفقه: ممکن است مشتکی عنه ادعا کند که نفقه را پرداخت کرده است. در این حالت، باید مدارک واریزی، فیش بانکی، رسید کتبی یا شهادت شهود را ارائه دهد.
• عدم استحقاق فرزند: ممکن است مشتکی عنه ادعا کند که فرزند نیازمند نفقه نیست (مثلاً شغل و درآمد دارد یا به سن استقلال رسیده است). در این موارد، شاکی باید مدارک اثباتی نیاز فرزند (دانشجویی، بیماری و…) را ارائه کند.
• عدم رابطه والد و فرزندی: در موارد نادر، ممکن است مشتکی عنه رابطه والد و فرزندی را انکار کند که در این صورت نیاز به بررسی های بیشتر از جمله آزمایش DNA است.

آگاهی از این دفاعیات، به شاکی کمک می کند تا از ابتدا مدارک لازم را به طور کامل جمع آوری و برای اثبات ادعای خود آماده باشد.

اطلاع دقیق از قوانین و فرآیندهای حقوقی در پرونده های نفقه فرزند، می تواند به شما در احقاق حقوق فرزند و کسب نتیجه مطلوب کمک شایانی کند. از این رو، مشورت با وکیل متخصص در این زمینه بسیار حائز اهمیت است.

نتیجه گیری و توصیه پایانی

نفقه فرزند، فراتر از یک تعهد مالی ساده، حق طبیعی و قانونی هر کودک است که بقا، رشد و سلامت او را تضمین می کند. قانون گذار ایران با جرم انگاری ترک انفاق فرزند در ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، اهمیت ویژه ای به این موضوع بخشیده و راهی قانونی برای پیگیری آن از طریق شکایت کیفری فراهم آورده است. این رویکرد، نه تنها به دنبال جبران مالی است، بلکه هدف مجازات فرد خاطی و ایجاد بازدارندگی برای جلوگیری از نادیده گرفتن حقوق اساسی فرزندان را نیز دنبال می کند.

در این مقاله به صورت گام به گام، از تعریف نفقه و مسئولیت های قانونی آن گرفته تا نحوه تنظیم نمونه شکایت کیفری نفقه فرزند و مراحل پیگیری آن در دادسرا و دادگاه، نکات مهمی ارائه شد. روشن است که تفاوت میان شکایت کیفری و دادخواست حقوقی، اثبات تمکن مالی و نیاز فرزند، و همچنین نقش کارشناس رسمی دادگستری، از جمله مواردی هستند که در موفقیت پرونده تأثیر بسزایی دارند.

با توجه به پیچیدگی های خاص پرونده های خانوادگی و حقوقی، و لزوم جمع آوری مدارک کافی و اثبات ادعاها به شیوه ای قانونی، توصیه اکید می شود که پیش از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص در امور خانواده و نفقه مشورت کنید. یک وکیل مجرب می تواند با دانش و تجربه ای که در این زمینه دارد، شما را در تمامی مراحل راهنمایی کرده، شکواییه را به بهترین نحو تنظیم کند، و با دفاع مستدل، از حقوق فرزند شما به طور کامل دفاع نماید. این اقدام، نه تنها روند پیگیری را تسریع می بخشد، بلکه احتمال موفقیت در پرونده را نیز به شکل چشمگیری افزایش می دهد و اطمینان می دهد که هیچ حق و حقوقی از فرزندان شما پایمال نخواهد شد.