چک که برگشت خورده چیکار کنم

اگر چکی برگشت خورده، ابتدا باید وضعیت خود را مشخص کنید که آیا صادرکننده هستید یا دارنده چک. در هر دو حالت، اقدامات اولیه شامل تماس و مذاکره می تواند به حل سریع مشکل کمک کند؛ در غیر این صورت، پیگیری های قانونی برای رفع سوء اثر یا وصول وجه چک ضروری است.

چک، ابزاری قدرتمند در مبادلات مالی و تجاری، تسهیل کننده بسیاری از معاملات روزمره است. اما گاهی اوقات، به دلایل گوناگون، این سند مهم با چالش «برگشت خوردن» مواجه می شود. این اتفاق می تواند برای هر دو طرف، هم صادرکننده و هم دارنده چک، سردرگمی ها و مشکلات حقوقی و مالی جدی به همراه داشته باشد. اطلاع از گام های صحیح و قانونی در مواجهه با یک چک برگشتی، برای حفظ حقوق طرفین و جلوگیری از تبعات ناخواسته، حیاتی است.

این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع و کاربردی، به سؤال کلیدی «چک که برگشت خورده چیکار کنم؟» از دو منظر اصلی پاسخ می دهد: صادرکننده چک و دارنده آن. هدف ما ارائه مسیرهای عملی و قانونی مشخص برای حل این مشکل، شفاف سازی ابهامات و کمک به شما برای تصمیم گیری آگاهانه در این فرآیند است. از شناخت دلایل برگشت چک تا مراحل پیچیده پیگیری حقوقی و بانکی، تمامی جوانب این موضوع را به دقت بررسی خواهیم کرد تا بتوانید با اطمینان بیشتری، حقوق خود را پیگیری کنید.

چک برگشتی چیست و چرا برگشت می خورد؟

چک برگشتی، به چکی اطلاق می شود که دارنده آن در زمان سررسید به بانک مراجعه کرده، اما به دلیل عدم وجود شرایط لازم، بانک از پرداخت وجه آن امتناع ورزیده و گواهی عدم پرداخت صادر می کند. درک این وضعیت و شناخت دلایل وقوع آن، اولین قدم برای مدیریت و حل این مشکل است.

تعریف ساده چک برگشتی و اهمیت آن در نظام بانکی

به بیان ساده، زمانی که یک چک به دلایلی که در ادامه به آن ها اشاره می شود، توسط بانک پرداخت نشود، اصطلاحاً «برگشت خورده» تلقی می شود. این اتفاق در نظام بانکی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا می تواند اعتبار مالی صادرکننده را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و تبعات قانونی و بانکی متعددی برای وی به دنبال داشته باشد. اهمیت این موضوع به حدی است که قوانین جدیدی برای ساماندهی و کاهش آمار چک های برگشتی وضع شده است.

دلایل اصلی برگشت خوردن چک

دلایل متعددی می توانند منجر به برگشت خوردن یک چک شوند که هر یک، رویه و تبعات خاص خود را دارند. شناخت این دلایل به هر دو طرف (صادرکننده و دارنده) کمک می کند تا با دید بازتری به حل مشکل بپردازند:

1. کسری یا عدم موجودی کافی حساب: این شایع ترین دلیل برگشت چک است. زمانی که موجودی حساب صادرکننده کمتر از مبلغ چک باشد یا اصلاً موجودی نداشته باشد، چک برگشت می خورد.
2. نقص در امضای صادرکننده یا عدم تطابق امضا با نمونه بانکی: اگر امضای روی چک با نمونه امضای ثبت شده در بانک مطابقت نداشته باشد، یا چک فاقد امضا باشد، بانک از پرداخت وجه آن خودداری می کند.
3. اشتباه در مندرجات چک (تاریخ، مبلغ، قلم خوردگی): هرگونه اشتباه در نوشتن تاریخ یا مبلغ، یا وجود قلم خوردگی و خط خوردگی در متن چک بدون تأیید صادرکننده، می تواند دلیلی برای برگشت خوردن آن باشد.
4. مغایرت اطلاعات ثبت شده در سامانه صیاد با اطلاعات روی برگ چک: در چک های صیادی، تطابق اطلاعات ثبت شده در سامانه صیاد با اطلاعات فیزیکی روی برگ چک الزامی است. عدم تطابق، به ویژه در مورد مبلغ، تاریخ یا هویت ذینفع، باعث برگشت چک می شود.
5. دستور عدم پرداخت (مسدودی) صادرکننده: صادرکننده می تواند در موارد خاص (مانند مفقودی، سرقت یا کلاهبرداری) به بانک دستور عدم پرداخت وجه چک را بدهد. در این صورت، بانک گواهی عدم پرداخت صادر می کند و صادرکننده مکلف است ظرف مدت ۷ روز شکایت خود را به مراجع قضایی ارائه و گواهی آن را به بانک تحویل دهد.
6. بستن حساب بانکی توسط صادرکننده: اگر صادرکننده حساب بانکی مرتبط با چک را بسته باشد، طبیعتاً چک قابل پرداخت نخواهد بود و برگشت می خورد.

آشنایی با قوانین جدید چک (صیادی) و تفاوت های آن با چک های قدیمی

با تصویب قانون جدید صدور چک در سال ۱۳۹۷ و اصلاحات بعدی آن، تغییرات اساسی در رویه صدور و وصول چک ایجاد شده است. این تغییرات، به ویژه با معرفی «چک های صیادی» (بنفش رنگ)، با هدف افزایش اعتبار چک، کاهش تخلفات و تسریع در فرآیندهای قضایی صورت گرفته است.

• الزام ثبت در سامانه صیاد: مهم ترین تفاوت، الزام به ثبت تمامی اطلاعات چک های صیادی (شامل مبلغ، تاریخ، و هویت ذینفع) در سامانه یکپارچه صیاد است. این امر مانع از صدور چک بدون پشتوانه و افزایش شفافیت می شود. بدون ثبت در این سامانه، چک صیادی حتی قابلیت نقد شدن را نیز ندارد و صرفاً به عنوان یک سند عادی تلقی می شود.
• محرومیت های جدید بانکی و قانونی: برای صادرکنندگان چک برگشتی صیادی، محدودیت های جدی تری در نظر گرفته شده است، از جمله مسدودی تمامی حساب ها تا سقف مبلغ کسری چک، ممنوعیت افتتاح حساب و دریافت دسته چک جدید، و محدودیت در دریافت تسهیلات بانکی.
• امکان صدور اجرائیه مستقیم از دادگاه: یکی از مهم ترین مزایای چک های صیادی جدید برای دارنده، امکان درخواست صدور اجرائیه مستقیم از طریق دفاتر خدمات قضایی یا دادگاه است که فرآیند وصول وجه را به طور چشمگیری سرعت می بخشد و نیاز به تشکیل جلسات طولانی دادگاه را از بین می برد.

اگر صادرکننده چک برگشتی هستید: من باید چیکار کنم؟ (راهنمای صادرکننده)

اگر چکی که صادر کرده اید برگشت خورده است، اطلاع از عواقب و راهکارهای موجود برای رفع سوء اثر از آن، گام اول برای حل این مشکل است. اقدام به موقع و آگاهانه می تواند از تبعات جدی تر جلوگیری کند و رتبه اعتباری شما را حفظ نماید.

عواقب و تبعات برگشت چک برای صادرکننده

برگشت خوردن چک برای صادرکننده، عواقب و محدودیت های متعددی به دنبال دارد که می تواند زندگی مالی و تجاری او را تحت الشعاع قرار دهد. این تبعات به شرح زیر هستند:

1. مسدود شدن تمامی حساب ها و کارت های بانکی: به محض برگشت خوردن چک، سامانه بانک مرکزی به صورت برخط به تمامی بانک ها و مؤسسات اعتباری اطلاع می دهد. ظرف مدت ۲۴ ساعت، تمامی حساب های بانکی صادرکننده در کل شبکه بانکی کشور تا سقف مبلغ کسری چک مسدود می شود. این مسدودی شامل تمامی کارت های بانکی نیز خواهد بود.
2. ممنوعیت افتتاح حساب جدید و دریافت دسته چک جدید: صادرکننده چک برگشتی تا زمان رفع سوء اثر، قادر به افتتاح هیچ حساب جدیدی در هیچ بانکی نخواهد بود و همچنین نمی تواند دسته چک جدید دریافت کند.
3. محدودیت در دریافت تسهیلات و وام های بانکی: سابقه چک برگشتی به شدت بر رتبه اعتباری فرد تأثیر می گذارد و بانک ها از ارائه هرگونه تسهیلات، وام، ضمانت نامه یا کارت اعتباری به افراد دارای چک برگشتی خودداری می کنند.
4. کاهش رتبه اعتباری در سامانه اعتبارسنجی بانک مرکزی: برگشت خوردن چک، به منزله یک نمره منفی در سابقه اعتباری فرد تلقی شده و می تواند در آینده مشکلات زیادی برای وی در مبادلات مالی ایجاد کند.
5. امکان طرح شکایت حقوقی یا کیفری توسط دارنده: دارنده چک می تواند از طریق مراجع قضایی اقدام به شکایت حقوقی برای مطالبه وجه چک و خسارات مربوطه، یا در شرایط خاص، شکایت کیفری کند که می تواند منجر به مجازات حبس نیز شود.

مراحل رفع سوء اثر از چک برگشتی (گام به گام و جزئی)

برای رفع سوء اثر از چک برگشتی و بازگرداندن وضعیت اعتباری خود، چندین روش قانونی وجود دارد که صادرکننده می تواند از آن ها استفاده کند. انتخاب بهترین روش بستگی به شرایط و توافق با دارنده چک دارد:

۱. واریز وجه به حساب و پرداخت به دارنده

این ساده ترین و سریع ترین راه برای رفع سوء اثر است. صادرکننده می تواند وجه چک را به حساب بانکی خود واریز کند و سپس از دارنده چک بخواهد برای وصول آن اقدام کند. پس از پرداخت کامل وجه به دارنده، لازم است که لاشه چک را از او دریافت کرده و به بانک ارائه دهد. در صورتی که دارنده به لاشه چک دسترسی نداشته باشد (مثلاً آن را گم کرده باشد)، می تواند با حضور در دفتر اسناد رسمی، رضایت نامه محضری مبنی بر وصول وجه چک و رفع سوء اثر آن را ارائه دهد.

۲. تامین موجودی در حساب و مسدودی آن

در این روش، صادرکننده مبلغ چک را در حساب بانکی خود (که چک از آن صادر شده) واریز می کند و همزمان از بانک درخواست مسدود کردن این مبلغ را برای پرداخت به دارنده چک می نماید. در ادامه، صادرکننده باید از طریق اظهارنامه رسمی (که از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارسال می شود) به دارنده چک اطلاع دهد که وجه چک در حساب مسدود شده و آماده پرداخت است. این اقدام به بانک مرکزی گزارش می شود و سوء اثر چک رفع می گردد.

۳. دریافت حکم قضایی

در مواردی که صادرکننده بتواند در مراجع قضایی، عدم بدهکاری خود به دارنده را اثبات کند (مثلاً به دلیل تهاتر دین، فسخ معامله یا ادعای متقابل)، می تواند با ارائه حکم قطعی دادگاه به بانک، درخواست رفع سوء اثر از چک را داشته باشد.

۴. گذشت زمان (سه سال)

اگر از تاریخ برگشت چک سه سال گذشته باشد و در این مدت، دارنده چک هیچگونه اقدام حقوقی یا کیفری برای وصول آن انجام نداده باشد، سوء اثر از چک به صورت خودکار از سامانه بانک مرکزی رفع می شود. این روش تنها برای چک هایی کاربرد دارد که مورد شکایت قرار نگرفته باشند و یا دعوای مربوط به آن ها منتهی به حکم قطعی نشده باشد.

۵. ارائه لاشه چک برگشتی به بانک

در صورتی که صادرکننده به هر نحوی (پس از پرداخت وجه یا توافق) لاشه چک برگشتی را از دارنده دریافت کند، می تواند آن را به بانک صادرکننده چک تحویل داده و درخواست رفع سوء اثر را ثبت نماید.

مدت زمان رفع سوء اثر از چک برگشتی

مدت زمان لازم برای رفع سوء اثر از چک برگشتی بستگی به روش انتخابی دارد:

• واریز وجه و ارائه لاشه یا رضایت نامه: معمولاً ظرف ۲۴ تا ۷۲ ساعت کاری پس از ارائه مدارک به بانک، سوء اثر رفع می شود.
• تامین موجودی و مسدودی حساب: پس از واریز و مسدودسازی وجه و اعلام به دارنده، رفع سوء اثر در بازه زمانی مشابه (۲۴ تا ۷۲ ساعت) انجام می گیرد.
• حکم قضایی: زمان رفع سوء اثر پس از ارائه حکم قطعی به بانک، معمولاً ۲۴ تا ۴۸ ساعت است.
• گذشت زمان: پس از سپری شدن کامل ۳ سال، سوء اثر به صورت خودکار برطرف می شود.

قانون دو برابر مبلغ چک برگشتی (شرح بخشنامه بانک مرکزی و رفع ابهام)

تا پیش از بخشنامه بانک مرکزی به شماره ۶۲۰۷۸/۰۲ مورخ ۲۱/۳/۱۴۰۲، رویه نادرستی در برخی بانک ها وجود داشت که صادرکنندگان چک برگشتی را ملزم می کرد تا علاوه بر مبلغ کسری چک، مبلغی معادل آن (یعنی دو برابر مبلغ چک) را برای رفع سوء اثر واریز کنند. این رویه باعث ایجاد مشکلات زیادی برای افراد می شد.

طبق بخشنامه اخیر بانک مرکزی و اعلام نظر معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی، این رویه مغایر با قانون صدور چک بوده و صادرکننده تنها مکلف است تا کسری مبلغ چک را تأمین نماید. در صورتی که بخشی از مبلغ چک قبلاً در حساب جاری صادرکننده مسدود شده باشد، وی تنها باید مابه التفاوت مبلغ چک و مبلغ مسدود شده را واریز کند تا زمینه رفع سوء اثر فراهم شود.

اگر دارنده چک برگشتی هستید: چک برگشتی دستمه، چیکار کنم؟ (راهنمای دارنده)

اگر چکی در دست دارید که برگشت خورده است، جای نگرانی نیست؛ اما باید با آگاهی و به سرعت اقدام کنید تا بتوانید وجه آن را وصول کنید. قوانین جدید چک صیادی، مسیرهای سریع تر و مؤثرتری را برای دارندگان فراهم کرده است.

اولین و مهم ترین گام: دریافت گواهی عدم پرداخت (برگشتی) از بانک

قبل از هر اقدام حقوقی، مهم ترین قدم برای دارنده چک برگشتی، مراجعه به بانک محال علیه (بانکی که چک بر عهده آن صادر شده) و درخواست صدور گواهی عدم پرداخت است. این گواهی به منزله یک مدرک رسمی و قانونی است که نشان می دهد چک در تاریخ مقرر به دلایل مشخص (که در گواهی ذکر می شود) قابل پرداخت نبوده است.

• اهمیت گواهی: گواهی عدم پرداخت، سندی لازم برای آغاز هرگونه اقدام حقوقی، ثبتی یا کیفری است. بدون این گواهی، امکان پیگیری قانونی وجود ندارد.
• اطلاعات مندرج در گواهی: این گواهی شامل اطلاعاتی نظیر مشخصات چک (شماره سریال، مبلغ، تاریخ)، نام صادرکننده و دارنده، دلیل برگشت خوردن چک، و مهر و امضای بانک است.
• مهلت برگشت زدن چک: برای اینکه چک جنبه کیفری خود را حفظ کند (البته در شرایط خاص)، دارنده باید ظرف حداکثر ۶ ماه از تاریخ صدور چک و ۶ ماه از تاریخ مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت، اقدام به طرح شکایت کیفری کند. برای دعاوی حقوقی، مرور زمان طولانی تر است اما توصیه می شود هرچه زودتر اقدام شود. مهلت قانونی برای مراجعه به بانک جهت دریافت گواهی عدم پرداخت (به منظور حفظ حقوق قانونی) معمولاً ۱۲ تا ۱۵ روز از تاریخ سررسید است.

انتخاب روش وصول وجه چک برگشتی (مقایسه و انتخاب بهترین راهکار)

پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک می تواند از روش های مختلفی برای وصول وجه آن اقدام کند. انتخاب بهترین روش بستگی به شرایط چک، وضعیت صادرکننده و اهداف دارنده دارد.

۱. حل و فصل مسالمت آمیز و مذاکره

این روش، همواره اولین و ترجیحی ترین راهکار است.

• مزایا: سرعت بالا، صرفه جویی در هزینه های دادرسی، حفظ روابط تجاری یا شخصی.
• اقدامات:
  • تماس مستقیم: ابتدا با صادرکننده تماس بگیرید و سعی کنید از طریق مذاکره به توافق برسید. ممکن است صادرکننده صرفاً به دلیل فراموشی یا مشکل موقتی، موجودی کافی نداشته باشد.
  • ارسال اظهارنامه رسمی: در صورتی که تماس مستقیم مؤثر نباشد، می توانید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، اظهارنامه ای رسمی به صادرکننده ارسال کنید. این اظهارنامه می تواند فشار قانونی و روانی لازم را برای پرداخت وجه ایجاد کند.

۲. از طریق اجرای ثبت اسناد و املاک

این روش برای چک های صیادی و قدیمی (در صورتی که تاریخ آن ها گذشته نباشد) قابل استفاده است و معمولاً سریع تر از دادگاه عمل می کند.

• مزایا: سرعت بالا نسبت به دعاوی حقوقی در دادگاه، عدم نیاز به تشکیل دادگاه و جلسات متعدد (به خصوص برای چک های صیادی جدید که در حکم اسناد لازم الاجرا هستند).
• معایب: این روش تنها علیه صادرکننده چک قابل طرح است و نمی توان از طریق آن از ظهرنویسان یا ضامنین مطالبه وجه کرد. همچنین امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از این طریق وجود ندارد و باید در دادگاه حقوقی پیگیری شود.
• مراحل گام به گام:
  1. دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک.
  2. مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک محل صدور چک یا اقامتگاه صادرکننده.
  3. تکمیل فرم درخواست صدور اجرائیه ثبتی و ارائه اصل چک و گواهی عدم پرداخت.
  4. پس از بررسی و تأیید مدارک، اجرائیه صادر و به صادرکننده ابلاغ می شود.
  5. در صورت عدم پرداخت در مهلت قانونی (معمولاً ۱۰ روز)، می توان درخواست توقیف اموال صادرکننده را داد.

۳. اقامه دعوای حقوقی در دادگاه

این روش جامع ترین راه برای وصول وجه چک برگشتی است و امکان مطالبه تمامی حقوق دارنده را فراهم می کند.

• مزایا: امکان مطالبه اصل وجه چک، خسارت تأخیر تأدیه (از تاریخ سررسید تا زمان پرداخت کامل)، تمامی خسارات دادرسی (شامل هزینه های وکیل، کارشناسی و …)، امکان توقیف اموال صادرکننده و در صورت لزوم، ظهرنویسان و ضامنین. همچنین مسئولیت تضامنی صادرکننده، ظهرنویسان و ضامنین به دارنده اجازه می دهد تا از هر کدام از آن ها که توانایی پرداخت دارد، تمام وجه را مطالبه کند.
• معایب: این فرآیند ممکن است زمان بر باشد و نیاز به پرداخت هزینه دادرسی دارد که در ابتدای امر بر عهده دارنده چک است، اما در صورت پیروزی در دعوا، از صادرکننده یا سایر مسئولین دریافت می شود.
• مراحل گام به گام:
  1. دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک.
  2. تنظیم دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی. در این دادخواست، باید مبلغ چک، خسارت تأخیر تأدیه و خسارات دادرسی مطالبه شود.
  3. تعیین مرجع صالح: بر اساس رأی وحدت رویه شماره ۶۸۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، دارنده چک می تواند به دادگاه محل وقوع عقد یا قرارداد (محل صدور چک)، دادگاه محل انجام تعهد (محل استقرار بانک محال علیه) یا دادگاه محل اقامت خوانده مراجعه کند.
  4. پرداخت هزینه های دادرسی: هزینه دادرسی برای مبالغ تا ۲۰ میلیون تومان در شورای حل اختلاف و برای مبالغ بالاتر در دادگاه عمومی حقوقی، به میزان مشخصی از خواسته (معمولاً ۳.۵ تا ۴.۵ درصد) محاسبه می شود.
  5. پس از صدور حکم قطعی و در صورت عدم پرداخت، می توان از طریق اجرای احکام، درخواست توقیف اموال صادرکننده یا سایر مسئولین را مطرح کرد.
• نکات مربوط به چک های قدیمی و مرور زمان: برای چک های قدیمی (غیرصیادی)، اگر شش ماه از تاریخ سررسید و شش ماه از تاریخ برگشت آن گذشته باشد، دیگر نمی توان علیه ظهرنویسان طرح دعوی کرد و تنها صادرکننده مسئول خواهد بود.

۴. شکایت کیفری (برای چک های واجد شرایط)

شکایت کیفری جدی ترین نوع پیگیری است و می تواند منجر به مجازات حبس برای صادرکننده شود، اما شرایط بسیار محدود و سختگیرانه ای دارد.

• مزایا: اعمال مجازات حبس بر صادرکننده، که می تواند فشار زیادی برای پرداخت وجه ایجاد کند.
• معایب: فقط در شرایط بسیار خاصی می توان شکایت کیفری مطرح کرد. مهلت های قانونی بسیار سختگیرانه است: دارنده باید ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور چک (مندرج روی چک) و ۶ ماه از تاریخ مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت، شکایت خود را در دادسرا مطرح کند.
• چک هایی که جنبه کیفری ندارند:
  • چک سفید امضا: چکی که تاریخ یا مبلغ آن توسط دارنده تکمیل شده باشد.
  • چک تضمینی یا مشروط: چکی که برای تضمین معامله ای صادر شده یا پرداخت آن مشروط به انجام عملی باشد.
  • چک بابت معاملات نامشروع یا ربا.
  • چک بدون تاریخ.
  • چک دارای تاریخ گذشته: اگر تاریخ چک به نحوی دستکاری شده باشد که مربوط به گذشته شود.
• مجازات صدور چک بلامحل: در صورت اثبات جرم صدور چک بلامحل، مجازات هایی از جمله حبس از ۶ ماه تا ۲ سال (بسته به مبلغ چک)، ممنوعیت از داشتن دسته چک و افتتاح حساب تا ۲ سال اعمال می شود.
• مراحل گام به گام:
  1. دریافت گواهی عدم پرداخت با قید عدم موجودی از بانک (تأکید بر کسری موجودی).
  2. مراجعه به دادسرا و طرح شکایت کیفری ظرف مهلت های قانونی ذکر شده.
  3. ارائه اصل چک و گواهی عدم پرداخت به همراه دلایل و مستندات.
  4. پیگیری پرونده در دادسرا و دادگاه کیفری.

۵. درخواست صدور اجرائیه مستقیم از دادگاه (فقط برای چک های صیادی جدید)

این روش که با تغییرات قانون چک صیادی در سال ۱۳۹۷ محقق شده، یکی از سریع ترین و کارآمدترین روش ها برای وصول چک های صیادی است.

• مزایا: سرعت بسیار بالا، عدم نیاز به تشکیل جلسات دادرسی طولانی. این روش مزایای روش ثبتی را با امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه (که در روش ثبتی ممکن نیست) ترکیب می کند.
• مراحل گام به گام:
  1. دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک.
  2. مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت درخواست صدور اجرائیه مستقیم.
  3. دادگاه بدون ورود در ماهیت دعوا و فقط با بررسی صحت مدارک، دستور صدور اجرائیه را می دهد.
  4. اجرائیه به صادرکننده ابلاغ می شود و او ۱۰ روز مهلت دارد تا وجه چک را پرداخت کند.
  5. در صورت عدم پرداخت، می توان درخواست توقیف اموال صادرکننده را مطرح کرد.

پیگیری چک های مسدود شده (در صورت دستور عدم پرداخت صادرکننده)

اگر صادرکننده به دلایلی مانند مفقودی، سرقت یا کلاهبرداری، دستور عدم پرداخت چک را به بانک داده باشد، دارنده چک با مراجعه به بانک، با مسدودی چک مواجه می شود. در این حالت:

• اقدامات دارنده: دارنده چک باید گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت کند که در آن علت مسدودی ذکر شده است.
• مهلت ۷ روزه برای صادرکننده: صادرکننده پس از دستور مسدودی، تنها ۷ روز مهلت دارد تا شکایت خود را به مراجع قضایی ارائه دهد و گواهی طرح شکایت را به بانک تحویل دهد. در غیر این صورت، مسدودی رفع شده و دارنده می تواند وجه چک را وصول کند.
• دعوای حقوقی: در صورتی که صادرکننده شکایت خود را به موقع ارائه کند، دارنده می تواند از طریق دادگاه حقوقی اقدام به مطالبه وجه چک کند و در آنجا صحت ادعای صادرکننده مورد بررسی قرار می گیرد.

مطالبه وجه چک صیادی ثبت نشده (چگونه اقدام کنیم؟ مانند سند عادی)

یکی از الزامات چک های صیادی، ثبت اطلاعات آن در سامانه صیاد است. اگر چکی از نوع صیادی باشد اما در سامانه ثبت نشده باشد، بانک از پرداخت وجه آن خودداری می کند. در این حالت:

• فاقد اعتبار چک: چک ثبت نشده در سامانه صیاد، از نظر قانون صدور چک، اعتبار یک چک را ندارد و صرفاً به عنوان یک «سند عادی» تلقی می شود.
• اقدام حقوقی: برای مطالبه وجه این نوع چک، دارنده باید از طریق اقامه دعوای حقوقی در دادگاه، مانند مطالبه وجه یک سند عادی، اقدام کند. این فرآیند ممکن است کمی طولانی تر باشد و نیاز به اثبات رابطه حقوقی underlying (معامله ای که چک بابت آن صادر شده) داشته باشد.
• عدم امکان اجرائیه مستقیم و شکایت کیفری: در مورد چک های صیادی ثبت نشده، امکان استفاده از روش اجرائیه مستقیم از دادگاه یا اجرای ثبت، و همچنین طرح شکایت کیفری وجود ندارد.

نحوه توقیف اموال صادرکننده چک

در صورتی که صادرکننده یا سایر مسئولین (ظهرنویسان و ضامنین) از پرداخت وجه چک خودداری کنند، دارنده می تواند درخواست توقیف اموال آن ها را مطرح کند. این اقدام معمولاً در دو مرحله صورت می گیرد:

1. توقیف اموال قبل از صدور حکم (تامین خواسته): دارنده می تواند همزمان با طرح دعوای حقوقی یا قبل از آن، از دادگاه درخواست «تامین خواسته» کند. با تودیع مبلغی به عنوان خسارت احتمالی (معمولاً ۱۰ تا ۲۰ درصد مبلغ خواسته)، دادگاه دستور توقیف اموالی را که صادرکننده به نام خود دارد (مانند حساب های بانکی، خودرو، ملک) صادر می کند تا از انتقال آن ها جلوگیری شود. این کار به نفع دارنده است تا در صورت صدور حکم به نفع او، امکان وصول مطالباتش فراهم باشد.
2. توقیف اموال پس از صدور حکم قطعی (اجرای حکم): پس از اینکه حکم قطعی مبنی بر محکومیت صادرکننده صادر شد، و در صورتی که وی همچنان از پرداخت وجه خودداری کند، دارنده می تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری، درخواست توقیف و فروش اموال محکوم علیه را بدهد.

روش پیگیری	مزایا	معایب	قابلیت مطالبه خسارت تأخیر تأدیه
حل و فصل مسالمت آمیز	سرعت، حفظ روابط، عدم هزینه دادرسی	عدم تضمین نتیجه، عدم قدرت اجرایی	وابسته به توافق
اجرای ثبت اسناد (برای چک صیادی)	سرعت بالا، سادگی فرآیند	فقط علیه صادرکننده، عدم امکان مطالبه خسارت تأخیر	خیر
دعوای حقوقی	جامع ترین راه، امکان مطالبه کلیه خسارات و از تمام مسئولین	زمان بر بودن، نیاز به هزینه دادرسی	بله (از تاریخ سررسید)
شکایت کیفری	فشار بیشتر بر صادرکننده، امکان مجازات حبس	شرایط و مهلت های بسیار سختگیرانه، محدودیت در انواع چک	خیر (مطالبه خسارت از طریق دعوای حقوقی موازی)
اجرائیه مستقیم از دادگاه (برای چک صیادی)	سرعت بالا، ترکیب مزایای ثبتی و حقوقی	فقط برای چک صیادی، نیاز به ثبت سیستمی	بله

نکات مهم و توصیه های تکمیلی

برای پیشگیری از مشکلات چک برگشتی و مدیریت صحیح آن ها، توجه به چند نکته کلیدی و بهره گیری از توصیه های کارشناسی بسیار مهم است.

اهمیت مشاوره حقوقی با وکیل متخصص در امور چک

با توجه به پیچیدگی های قوانین چک، به ویژه پس از اصلاحات جدید و تفکیک انواع چک ها (صیادی و قدیمی)، مشاوره با یک وکیل متخصص در امور بانکی و اسناد تجاری، می تواند بهترین راهکار برای هر دو طرف باشد. وکیل می تواند شما را در انتخاب بهترین روش پیگیری، تنظیم صحیح مدارک، رعایت مهلت های قانونی و دفاع از حقوق خود راهنمایی کند. این اقدام نه تنها از اتلاف وقت و هزینه های اضافی جلوگیری می کند، بلکه مسیر درست قانونی را برای شما هموار می سازد.

استعلام وضعیت اعتباری صادرکننده قبل از پذیرش چک (با کد ملی یا شناسه صیادی)

بهترین راه برای جلوگیری از درگیر شدن با چک برگشتی، پیشگیری از آن است. قبل از پذیرش هر چک، به ویژه چک های صیادی، حتماً از وضعیت اعتباری صادرکننده استعلام بگیرید. سامانه پیامکی بانک مرکزی این امکان را فراهم کرده است که با ارسال شناسه ۱۶ رقمی چک صیادی (که روی برگ چک درج شده) به سرشماره 701701، از سابقه چک های برگشتی صادرکننده مطلع شوید. این کار به شما کمک می کند تا با آگاهی کامل تصمیم به پذیرش چک بگیرید.

دقت در ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد

صادرکنندگان چک های صیادی باید در هنگام ثبت اطلاعات چک در سامانه صیاد (از طریق اینترنت بانک، موبایل بانک یا نرم افزارهای مجاز)، نهایت دقت را به کار ببرند. هرگونه مغایرت بین اطلاعات ثبت شده در سامانه و مندرجات فیزیکی روی برگ چک، می تواند منجر به برگشت خوردن چک و مشکلات بعدی شود. اطمینان از صحت و تطابق اطلاعات، ضامن اعتبار چک شماست.

راهکارهای پیشگیری از برگشت چک

جلوگیری همیشه بهتر از درمان است. با رعایت نکات زیر می توانید احتمال برگشت خوردن چک را به حداقل برسانید:

• یادآورها: از سیستم های یادآوری تاریخ سررسید چک (مانند اپلیکیشن های بانکی یا تقویم های شخصی) استفاده کنید تا از فراموشی تاریخ پرداخت جلوگیری شود.
• بررسی دقیق موجودی: همواره قبل از سررسید چک، از موجودی کافی حساب خود اطمینان حاصل کنید.
• دقت در نگارش: هنگام نوشتن چک، تمامی مندرجات را با دقت و بدون قلم خوردگی تکمیل کنید و از مطابقت امضا با نمونه بانکی مطمئن شوید.
• ثبت صحیح در سامانه صیاد: برای چک های صیادی، پس از صدور، حتماً اطلاعات را به درستی در سامانه صیاد ثبت و از دارنده بخواهید صحت آن را تأیید کند.
• تعیین تکلیف چک های قدیمی: اگر چک های قدیمی (غیرصیادی) در دست دارید که تاریخ آن ها گذشته است، برای پیگیری آن ها سریعاً اقدام کنید.

نتیجه گیری

مواجهه با چک برگشتی، چه به عنوان صادرکننده و چه به عنوان دارنده، می تواند فرآیندی پیچیده و دلهره آور باشد. با این حال، همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، با آگاهی کامل از قوانین و انتخاب صحیح روش پیگیری، می توان این چالش را با موفقیت پشت سر گذاشت. برای صادرکنندگان، رفع سوء اثر از چک برگشتی و بازگرداندن اعتبار بانکی، از اهمیت بالایی برخوردار است و نیاز به اقدام فوری دارد. برای دارندگان چک، انتخاب مسیر قانونی مناسب (از مذاکره مسالمت آمیز گرفته تا اجرائیه مستقیم، دعوای حقوقی یا در شرایط خاص، شکایت کیفری) کلید وصول موفقیت آمیز مطالبات است.

آگاهی از حقوق و تکالیف قانونی، همچنین بهره مندی از مشاوره حقوقی تخصصی، می تواند در تمامی مراحل این فرآیند، راهگشای شما باشد. اقدام به موقع، بررسی دقیق وضعیت چک و انتخاب استراتژی درست، نه تنها به حفظ منافع مالی شما کمک می کند، بلکه از بروز مشکلات حقوقی و مالی جدی تر در آینده جلوگیری خواهد کرد.

سوالات متداول

آیا چک برگشتی را می توان دوباره به بانک برد؟

بله، در صورتی که صادرکننده وجه چک را تأمین کرده باشد، دارنده می تواند مجدداً به بانک مراجعه کرده و درخواست پرداخت وجه را نماید. در این حالت، اگر موجودی کافی باشد، چک پرداخت و سوء اثر از آن رفع می شود. نیازی به دریافت چک جدید نیست.

مهلت شکایت کیفری برای چک برگشتی چقدر است؟

برای اینکه چک جنبه کیفری داشته باشد، دارنده باید ظرف حداکثر ۶ ماه از تاریخ صدور چک (مندرج روی چک) و ۶ ماه از تاریخ مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت، شکایت خود را در دادسرا مطرح کند. در غیر این صورت، تنها امکان پیگیری حقوقی وجود خواهد داشت.

اگر صادرکننده چک پول نداشته باشد، می توان اموال او را توقیف کرد؟

بله، در صورت عدم پرداخت وجه چک و صدور حکم قطعی قضایی، دارنده می تواند از طریق واحد اجرای احکام دادگستری، درخواست توقیف اموال صادرکننده (از جمله حساب های بانکی، خودرو، ملک) را مطرح کند تا از محل فروش آن ها، مطالبات خود را وصول کند.

برای چک برگشتی آیا زندان وجود دارد؟

بله، در صورت احراز شرایط شکایت کیفری و اثبات عمدی بودن صدور چک بلامحل از سوی صادرکننده، مجازات حبس (از ۶ ماه تا ۲ سال، بسته به مبلغ چک) برای صادرکننده اعمال می شود. اما این شرایط بسیار محدود و سختگیرانه است و شامل همه چک های برگشتی نمی شود.

چه مدت طول می کشد تا یک چک برگشتی وصول شود؟

مدت زمان وصول چک برگشتی بسیار متغیر است و به روش پیگیری انتخابی و شرایط پرونده بستگی دارد. حل و فصل مسالمت آمیز می تواند چند روز طول بکشد، اما پیگیری از طریق اجرائیه ثبت یا دادگاه ممکن است از چند هفته تا چند ماه و در دعوای حقوقی یا کیفری، حتی تا یک سال یا بیشتر به طول بیانجامد.

آیا چک ثبت نشده در صیاد برگشت می خورد؟

خیر، چک صیادی که اطلاعات آن در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، توسط بانک برگشت نمی خورد، بلکه بانک از پرداخت وجه آن امتناع می کند. این چک اعتبار سند تجاری را از دست داده و صرفاً به عنوان یک سند عادی تلقی می شود که باید از طریق دعوای حقوقی در دادگاه مطالبه وجه شود.

هزینه دادگاه برای وصول چک برگشتی چقدر است؟

هزینه دادرسی برای وصول چک برگشتی در دادگاه حقوقی، به میزان درصدی از مبلغ خواسته (اصل وجه چک و خسارت تأخیر تأدیه) محاسبه می شود. این میزان معمولاً ۳.۵ درصد در دادگاه عمومی بدوی، ۲.۵ درصد در شورای حل اختلاف (برای مبالغ کمتر از ۲۰ میلیون تومان) و ۴.۵ درصد در مرحله تجدید نظر خواهی و واخواهی است.

اگر چک سفید امضا برگشت بخورد، می توان شکایت کیفری کرد؟

خیر، چک سفید امضا، جزو چک هایی است که فاقد جنبه کیفری است. در صورتی که چک به صورت سفید امضا صادر شده و سپس توسط دارنده تکمیل شده باشد، نمی توان علیه صادرکننده آن شکایت کیفری مطرح کرد و فقط امکان پیگیری از طریق مراجع حقوقی وجود دارد.

چگونه می توان استعلام چک برگشتی را گرفت؟

می توانید با ارسال شناسه ۱۶ رقمی مندرج در چک های صیادی به سامانه استعلام پیامکی بانک مرکزی (سرشماره 701701)، از وضعیت اعتباری صادرکننده چک از نظر تعداد و مبلغ چک های برگشتی ثبت شده نزد بانک مرکزی مطلع شوید.